Ο αλγόριθμος του Επίκουρου για να ξεχωρίζετε τις ψευδείς ειδήσεις

Δε γνωρίζω τι θα έκανε σήμερα αν ζούσε ο Επίκουρος. Μπορεί να ήταν διαχειριστής σ έναν μυθοκτονικό ιστότοπο ή οι μαθητές του στον Κήπο να ήταν ολημερίς μ ένα tablet στο χέρι και να κατέρριπταν- σύμφωνα με τις οδηγίες του- το πλήθος από τις ανοησίες που βλέπουμε στο διαδίκτυο. Όπως και να χει, σίγουρα, ο δυτικός πολιτισμός και η επιστήμη γενικότερα του οφείλουν τα μέγιστα (έστω κι αν δεν το ξέρουν), κι ευτυχώς για μας, έχει αφήσει παρακαταθήκη τα όπλα για ν αντιμετωπίσουμε τον ανορθολογισμό και την ανοησία που μας περιβάλλει.

Μα τι σχέση μπορεί να έχει η φιλοσοφία με τα hoax ίσως να ρωτήσετε.

Ζούμε σε μια εποχή που όλα τα μεγάλα ειδησεογραφικά πρακτορεία προσπαθούν να βρουν μια λύση στο πρόβλημα των ψευδών ειδήσεων. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κι οι μεγάλοι οργανισμοί παλεύουν για ν αναπτύξουν κάποιο λογισμικό ή έναν αλγόριθμο που θα τους βοηθήσει σ αυτό. Ίσως όμως η λύση να βρίσκεται στα χέρια μας, γραμμένη κάπου 2 χιλιάδες και κάτι χρόνια πριν…

Γράφει ο Χ.Θεοδωρίδης, προλογίζοντας στο εξαιρετικό και πρωτοπόρο βιβλίο του “Επίκουρος – Η αληθινή όψη του αρχαίου κόσμου”

«Αυτά που έχουν βάση προλήψεις, δεισιδαιμονίες, την αμάθεια γενικά, πρέπει να καταπολεμηθούν, και το μέσο γι αυτό είναι η επιστήμη. Σωτήρας κι οδηγητής είναι η φιλοσοφία, φτάνει να μην τη θολώνουν μύθοι ή μωρολογήματα της μεταφυσικής. Τις σκιές αυτές που θόλωσαν το νου των ανθρώπων τις σκορπίζει το φως της επιστήμης. Επιστήμη για τον Επίκουρο είναι η ιωνική φυσική, όπως μορφώθηκε από τα παλαιότερα χρόνια και πήρε τον πλούσιο διάκοσμό του με το Δημόκριτο. Έτσι σπάνει η μακραίωνη, ρουτινιαρισμένη από ομαδική παράκρουση, αντίληψη του κόσμου. Η διανόηση του Επίκουρου παραμερίζει και ξεκαθαρίζει το νου από τις πολύμορφες πλάνες»

Γιατί ο Επίκουρος, όπως εμείς τον δικό μας,«βρήκε τον αγέρα του καιρού του» φορτωμένο από ψευτοσοφίες.

Κάνουμε λάθος να πιστεύουμε ότι οι σημερινές ανοικτές κοινωνίες, περισσότερο καταρτισμένες και όσο ποτέ άλλοτε ενημερωμένες, είναι ορθολογικότερες. Όταν έχει την επιλογή, ο σημερινός άνθρωπος δεν είναι ούτε πιο ορθολογικός ούτε πιο έντιμος πνευματικά από τον αντίστοιχο της προ-επιστημονικής εποχής.

«Εξήντα χιλιάδες επαναλήψεις κάνουν την αλήθεια» έγραφε ο  Άλντους Χάξλει στον “Θαυμαστό καινούριο κόσμο” του. Σε αντίθεση με τον αλγόριθμο του Επίκουρου -που θ αναπτύξουμε- , ο αλγόριθμος της google, του facebook και των λοιπών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, παρόλο που φαινομενικά προσφέρουν δωρεάν τις υπηρεσίες τους, έχουν στόχο τη μεγιστοποίηση του κέρδους (όπως είναι αναμενόμενο απ όλες τις ιδιωτικές εταιρίες). Το κέρδος προέρχεται από τον διαφημιζόμενο, τον οποίο θα στηρίξουν ώστε η διαφήμιση να καταστεί αποτελεσματική και στοχευμένη. Και ποιος είναι ο καλύτερος; μα ο δημοφιλέστερος, αυτός που κάνει τα περισσότερα views, που έχει τα περισσότερα κλικ, share, like κτλ. Επομένως μια ψεύτικη είδηση που έχει μεγάλη απήχηση θα βγαίνει πάντα μπροστά, θα αναπαραχθεί από άλλα bots η σελίδες και θ αναπτυχθεί εκθετικά. Η διάψευση – αν ποτέ γίνει- θα χαθεί στα ψιλά.

Τι μπορούμε να κάνουμε λοιπόν; πως θα μας βοηθούσε σήμερα ο αρχαίος αυτός δάσκαλος; Πως ν αντιμετωπίσουμε αυτό τον καταιγισμό ψευδών ειδήσεων, αλλά και τους τσαρλατάνους, τις ψευδοεπιστήμες, την φαντασιοπληξία, τις προλήψεις και τις δεισιδαιμονίες που μας περιβάλλουν; Ποια είναι τελικά αυτή η φιλοσοφία του Επίκουρου; τι πρέπει να γνωρίζουμε και τι θ αποκομίσουμε;

Πολύ επιγραμματικά, η φιλοσοφία του διακρίνεται, στη Φυσική, στην Ηθική και στον Κανόνα.

Στην προκειμένη μας ενδιαφέρει ο Κανόνας που αποτελεί τη σίγουρη μέθοδο για την απόκτηση γνώσης, αντιπροσωπεύοντας τη Λογική.

«ξεκαθαρίζοντας το έδαφος από το άχρηστο υλικό ο Επίκουρος περιόρισε την Διαλεκτική στους κανόνες που οδηγούν στον σχηματισμό σωστών κρίσεων, δηλαδή στο να ξεχωρίσει το φανταστικό από το πραγματικό. Το ξεκαθάρισμα αυτό ο ίδιος το είπε κριτήριο της Αλήθειας και το μέρος αυτό της φιλοσοφίας του το ονόμασε Κανονικόν ή Περι Κριτηρίου κι Αρχής.» Χ.Θεοδωρίδης

Ο Κανόνας λοιπόν, που θ αποτελέσει στο εξής ένα από τα μεγάλα όπλα μας, εμπεριέχει και τα εξής πυρομαχικά:

1. Δύο αρχές: α) Τίποτα δεν γίνεται από το τίποτα. β) Την αρχή της πλήρους αναλογίας
2. Τέσσερα κριτήρια αληθείας: α) τις αισθήσεις. β) Τα πάθη ( ηδονή και οδύνη) γ) τις προλήψεις ( έννοιες) δ) Τις φανταστικές επιβολές της διανοίας. 
3. Την εμπειρική μεθοδολογία επιμαρτύρησης και μη αμφισβήτησης και αντιμαρτύρησης και αμφισβήτησης. 

Ο Επίκουρος συμβούλευε σε μια επιστολή του τον μαθητή του τον Πυθοκλή “Για την Επιστήμη και τη Σοφία” :

Πρώτα απ’ όλα, να θεωρείς ότι ο σκοπός της γνώσης των ουράνιων φαινομένων -είτε σε συνδυασμό με άλλες διδασκαλίες είτε αυτοτελώς-, δεν είναι άλλος από την ψυχική αταραξία και την απόκτηση μιας σταθερής πεποίθησης, όπως ακριβώς συμβαίνει και με κάθε άλλο κλάδο έρευνας. Και ότι δεν πρέπει να βιάζουμε τα δεδομένα για να τα ταιριάξουμε με μια απίθανη ερμηνεία ούτε να υιοθετήσουμε μια μέθοδο έρευνας πανομοιότυπη μ’ εκείνη που χρησιμοποιούμε όταν κρίνουμε τρόπους ζωής ή όταν λύνουμε άλλα προβλήματα της φυσικής, όπως για παράδειγμα το ότι «το σύμπαν αποτελείται από ύλη και από άπιαστη ουσία» (κενό), ή ότι “τα βασικά στοιχεία είναι αδιαίρετα” (άτομα), και άλλα παρόμοια θεωρήματα που δέχονται μονάχα μία εξήγηση, εναρμονισμένη με τη μαρτυρία των αισθήσεων. Δεν ισχύει το ίδιο με τα ουράνια φαινόμενα τα γενεσιουργά αίτια των τελευταίων μπορεί να είναι περισσότερα από ένα, και η ουσία τους να επιβεβαιώνεται με πολλούς τρόπους οι οποίοι να βρίσκονται σε αρμονία με τις αισθήσεις μας. Βλέπεις, δεν πρέπει να μελετούμε τη φύση βασιζόμενοι σε κενές υποθέσεις και αυθαίρετους νόμους, μα σε συμφωνία με τις απαιτήσεις των φαινομένων. Γιατί η ζωή μας δεν έχει ανάγκη από υποκειμενισμούς κι από κενές δοξασίες, αλλά από ψυχική ηρεμία.

Τα πάντα παραμένουν ακλόνητα αν εξηγηθούν με τη μέθοδο των πολλαπλών αιτίων, σε συμφωνία πάντοτε με τα αντιληπτά φαινόμενα όταν αποδεχτούμε, όπως θα έπρεπε, μια εύλογη εξήγησή τους. Αν όμως αποδεχτούμε μια θεωρία και απορρίψουμε μίαν άλλη τη στιγμή που κι αυτή η άλλη επίσης συμφωνεί με τα φαινόμενα, είναι φανερό πως εγκαταλείπουμε τη σφαίρα της επιστημονικής έρευνας και κατρακυλούμε στη μυθολογία.

Όλα τούτα, Πυθοκλή, να τα κρατήσεις καλά στο μυαλό σου. Γιατί θα σε βοηθήσουν να ξεκόψεις μια και καλή από τους μύθους και να ανακαλύψεις κι άλλες αλήθειες πάνω σε τέτοιου είδους φαινόμενα. Και βάλε τα δυνατά σου να εμβαθύνεις στις πρώτες αρχές, στο θέμα της απειρότητας του σύμπαντος και στα σχετικά ζητήματα, κι ακόμη, στα κριτήρια της αλήθειας και στα πάθη της ψυχής, αλλά και στο τι επιζητούμε όταν τα στοχαζόμαστε αυτά. Διότι αν τα εξετάσεις διεξοδικά αυτά όλα μαζί, μετά θα μπορείς εύκολα να βλέπεις τις αιτίες των επιμέρους. Όσο για κείνους που δεν ικανοποιούνται μ’ αυτά, δεν θα είναι ικανοί να αποκτήσουν μια συνολική εικόνα των πραγμάτων ούτε θα μπορέσουν να φτάσουν στο σκοπό που εξυπηρετούν αυτές οι μελέτες.

Η ορθολογική σκέψη είναι το μοναδικό εργαλείο που μας επιτρέπει να βάλουμε μια τάξη στο πλήθος των πληροφοριών και των γνώσεων. Και τα όπλα μας ενάντια στην πλάνη είναι η πληροφόρηση και η γνώση. Και για την κατάκτησή της γνώσης υπάρχει ένας μόνο δρόμος, ο δύσκολος δρόμος της επιστήμης

Αυτή και μόνο αυτή είναι η σίγουρη και σταθερή σου ελπίδα για την ανακάλυψη της αλήθειας, κι άλλη δεν υπάρχει’ μόνη ελπίδα σου είναι η ικανότητα να κρίνεις και να ξεχωρίζεις το ψέμα από την αλήθεια, και σαν τους αργυραμοιβούς να καταλαβαίνεις ποια είναι τα άξια και τα ανόθευτα και ποια τα κίβδηλα. Κι αν τύχει ν’ αποκτήσεις τέτοια ικανότητα κι επιδεξιότητα, τότε προχωράς στον έλεγχο των όσων λέγονται. Ειδεμή, να ξέρεις πως τίποτα δεν θα εμποδίσει, να σε σέρνει ο καθένας από τη μύτη ή να τρέχεις σαν το πρόβατο πίσω από το βλαστάρι που θα σου τείνουν. Ή πιο σωστά, θα ’σαι σαν ένα υγρό χυμένο πάνω στο τραπέζι, κι όπου σε σπρώχνει ο καθένας με το δαχτυλάκι του, θα πηγαίνεις. Ή, μα τον Δία, σαν καλαμιά που φυτρώνει στην ακροποταμιά και γέρνει σε κάθε φύσημα του αέρα και σαλεύει ακόμα κι όταν η αύρα είναι ανεπαίσθητη. Λουκιανού Περί αιρέσεων

Η φιλοσοφία του Επίκουρου απορρίπτει όλες τις ιδεαλιστικές κατασκευές, απελευθερώνοντας από τις κοσμογονίες και τους μύθους που έχουν σχέση με τη Μοίρα και το Πεπρωμένο.

Πως όμως ο Επίκουρος συνέβαλε τα μέγιστα για ν αποδείξει την ελευθερία της βούλησης;

Ο Δημόκριτος είχε ανακαλύψει τα άτομα και υποστήριζε ότι με την κίνησή και τις αλληλοσυγκρούσεις τους προκύπτουν τα υλικά σώματα. Όμως υπήρχε ένα κενό. Ναι μεν υπήρχε το άπειρο κενό και τα άτομα ήταν προικισμένα με την ιδιότητα της βαρύτητας, αλλά αυτό εξηγεί μόνο την κίνηση των ατόμων προς μια κατεύθυνση: από πάνω προς τα κάτω. Άρα δεν αφήνει περιθώριο να συγκρουστούν, αφού όλα κινούνται ευθύγραμμα. Σ αυτό το ντετερμινιστικό σύστημα ο Επίκουρος βρήκε τον τρόπο και παρενέβει καταλυτικά με τη θεωρία της «κλίσης». Επινόησε μια δεύτερη κίνηση, σύμφωνα με την οποία τα άτομα έχουν την τάση να παρεκκλίνουν ελαφρώς της ευθύγραμμης, παράλληλης μεταξύ των κίνησης, κάτι που γεωμετρικά σίγουρα καταλήγει σε σύγκρουση(ο «αποπαλμός», η «αρχή της απροσδιοριστίας» που λέμε σήμερα). Έτσι οι κόσμοι και τα έμβια όντα δημιουργούνται από τυχαία γεγονότα λόγω αυτής της χαοτικής κίνησης των ατόμων.

«…κινείσθαι δε τα άτομα, ποτέ μεν κατά στάθμην, ποτέ δε κατά παρέγκλισιν, τα δ ανω κινούμενα κατά πληγήν, κατά παλμόν…»(Ψ/Πλούταρχος,Περί αρες.φιλ. ΧΙΙ) .

Αυτή την κίνηση είναι που ονόμασε «κλίση» (παρέγκλισις).

Γιατί όμως αυτό είναι τόσο σημαντικό;

Γιατί μ αυτό τον τρόπο ο Επίκουρος εξήγησε και απάλλαξε τον άνθρωπο από την αναγκαιότητα της μοίρας. Προεκτεινόμενος στα ανθρώπινα, ο ελεύθερος και αυθόρμητος τρόπος κίνησης των ατόμων στη φύση, προσδιορίζει μια ελευθερία βούλησης ικανή να απαλλάξει τον άνθρωπο από την αιτιοκρατία της φύσης, καθώς του επιτρέπει να συμμετάσχει στην συγκροτητική αρχή της φύσης (Chatelet: Η φιλοσοφία)

Έτσι δικαιολογήθηκε η θεωρία της ελεύθερης βούλησης του ατόμου κατά παρέκκλιση της άκαμπτης λογικής αλληλουχίας και του αιτιατού αλληλοκαθορισμού των γεγονότων.

Ας προσπαθήσουμε τώρα ν ακολουθήσουμε τις «οδηγίες» του εφαρμόζοντας τον «κανόνα» σαν ένα φίλτρο στην καθημερινή ζωή, στο διαδίκτυο και γενικότερα στα ΜΜΕ.

Πρώτα απ όλα μας είπε ότι πάντα, πριν ξεκινήσουμε το οτιδήποτε, πρέπει να:

Ξεκαθαρίζουμε το νόημα των λέξεων αντί να ανατρέχουμε σε ορισμούς.

Η Επικούρεια φιλοσοφία υποστηρίζει ότι για τη μελέτη της φύσης χρειάζεται να χρησιμοποιούμε τη γλώσσα που μεταχειρίζονται οι άνθρωποι για να δηλώσουν τα πράγματα. Ο λόγος του Επίκουρου είναι επιστημονικός, αποφεύγοντας τις λογοτεχνικές και ποιητικές εκφράσεις, δίνοντας μεγαλύτερο βάρος στη νοηματική σαφήνεια των λέξεων

«Και πολύ σωστά, Μητρόδωρε’ γιατί φαντάζομαι πως θα ’χεις ν’ αναφέρεις ένα σωρό τέτοιες περιπτώσεις, ανθρώπων που παρατήρησες ότι προσλαμβάνουν με τρόπο κάπως γελοίο τις λέξεις, δίνοντάς τους οποιοδήποτε άλλο νόημα πέρα από αυτό που πραγματικά έχουν’ ενώ εμείς όταν χρησιμοποιούμε τις λέξεις δεν ξεφεύγουμε από το συμβατικό τους νόημα’ ούτε μεταβάλλουμε την ονομασία ενός ολοφάνερου πράγματος…» -Επίκουρος

Ξεκαθαρίζει λοιπόν ότι για κάθε λέξη που χρησιμοποιούμε πρέπει να φροντίσουμε πρώτα ν αποδίδεται η ίδια έννοια απ΄ όλους τους συνομιλητές, ειδάλλως οδηγούμαστε σε παρανοήσεις και δεν θα μπορέσουμε ποτέ να συνεννοηθούμε.

«Αν πρόκειται να διευκρινίσουμε το νόημα λέξεων που τις ξέρουν οι πάντες, θα πρέπει να τις ερμηνεύσουμε είτε όλες είτε ορισμένες. Αλλά το να τις ερμηνεύσουμε όλες είναι αδύνατο, και το να ερμηνεύσουμε μερικές δεν έχει νόημα. Διότι θα τις διευκρινίσουμε είτε με τη βοήθεια συνηθισμένων λέξεων είτε χρησιμοποιώντας λέξεις ασυνήθιστες»  Ερωτιανός,Των παρ’ Ιπποκράττει λέξεων συναγωγή

Ας ορίσουμε καταρχήν τι είναι Ψευδοεπιστήμη: Είναι ένα σύνολο από ιδέες βασισμένες σε θεωρίες που προβάλλονται ως επιστημονικές ενώ δεν είναι

Και ξεκινάμε μ αυτό γιατί η ψευδοεπιστήμη μπορεί να είναι εξαιρετικά επικίνδυνη.

• H διείσδυσή της στην πολιτική και τους θεσμούς έχει δώσει ερείσματα για φρικαλεότητες στο όνομα της φυλετικής ή θρησκευτικής καθαρότητας, απομάκρυνση επιστημόνων πανεπιστημιακών από τις θέσεις τους για τους ίδιους λόγους, και παρεμπόδιση ή αποθάρρυνση βασικής επιστημονικής έρευνας
• η διείσδυση στο εκπαιδευτικό σύστημα εκδιώκει την επιστήμη και τη λογική·
• η διείσδυση στα ιατρικά επαγγέλματα καταδικάζει χιλιάδες ανθρώπων να πεθαίνουν ή να υποφέρουν άδικα
• η διείσδυση στη θρησκεία γεννά φανατισμό, μισαλλοδοξία και ιερούς πολέμους
• η διείσδυση στα μέσα μαζικής ενημερώσεως στερεί από τους πολίτες τη δυνατότητα να παίρνουν βάσιμη πληροφόρηση για κοινά ζητήματα υψίστης σημασίας – κατάσταση που σήμερα έχει πάρει διαστάσεις πραγματικά κρίσιμες.

Αν έχεις στην κατοχή σου αυτό το επαναστατικό επιστημονικό μυστικό, γιατί να μην το αποδείξεις και να δοξαστείς σαν τον νέο Νεύτωνα; Φυσικά, την απάντηση την ξέρουμε. Δεν μπορείς. Είσαι απατεώνας. —Richard Dawkins για τους ψευδοεπιστήμονες

Αντίθετα ας δούμε ποια είναι μερικά από τα  βασικά γνωρίσματα της επιστήμης; Με βάση την κατάταξη του Robert T. Carroll (λεξικό του σκεπτικιστή), η επιστήμη :

• α) βασίζεται στην εμπειρική παρατήρηση και όχι στην αυθεντία κάποιου ιερού κειμένου,
• β) ερμηνεύει ένα σύνολο εμπειρικών φαινομένων,
• γ) ελέγχεται και δοκιμάζεται πειραματικά με βάση τις θέσεις ή τις προβλέψεις της
• δ) επιβεβαιώνεται από την εμπειρία ή την αντιπαράθεση νέων γεγονότων και παρατηρήσεων,
• ε) είναι απρόσωπη και μπορεί να ελεγχθεί από τον καθένα, άσχετα με τις πεποιθήσεις του,
• στ) είναι δυναμική και γόνιμη, οδηγώντας σε νέες ανακαλύψεις και συσχετισμούς, και
• ζ) ξεκινάει πάντα από την απορία και την αμφισβήτηση και ποτέ δεν εκφράζεται δογματικά

Και τι είναι μια θεωρία; Τόσο από γνωσιολογική όσο και από μεθοδολογική άποψη, «θεωρία» είναι η επαρκώς επιβεβαιωμένη εξήγηση ορισμένων φυσικών φαινομένων, η οποία βασίζεται σε εμπειρικά δεδομένα και παρατηρήσεις που ενισχύουν ή διαψεύδουν τις αρχικές υποθέσεις. Επομένως όταν οι επιστήμονες

 μιλάνε για την τάδε θεωρία δεν υπονοούν καθόλου ότι υπάρχουν επιφυλάξεις για την αλήθεια της.

Τέσσερα κύρια στοιχεία που πρέπει να έχει μία θεωρία:

1. πρέπει να προέρχεται και να υποστηρίζεται καλά από πειραματικά αποδεικτικά στοιχεία. Μη επίσημες ή μη επαρκώς εμπεριστατωμένες αναφορές δεν είναι δεκτές. Πρέπει να υποστηρίζεται από πολλές σειρές τεκμηρίων και να μην έχει μόνο ένα θεμέλιο. Θα βρείτε πως οι περισσότερες ψευδό-επιστήμες έχουν ένα μοναδικό θεμέλιο.
2. πρέπει να είναι τόσο ακριβής ώστε να είναι διαψεύσιμη με διάφορα τεστ. Αν δεν μπορεί να εξεταστεί, δοκιμαστεί ή διαψευσθεί τότε δεν μπορεί να αποκληθεί θεωρία. Αν κάτι είναι πραγματικά δυνατό να εξετασθεί τότε άλλοι πρέπει να μπορούν να επαναλάβουν τα τεστ και να βρουν τα ίδια αποτελέσματα. Θα βρείτε πως στις ψευδό-επιστήμες σπανίως είναι αυτό δυνατό. Γενικά κάνουν ισχυρισμούς ή κατασκευάζουν δικαιολογίες για το γιατί δεν μπορούν να γίνουν τεστ ή να τα επαναλάβουν τρίτοι.
3. πρέπει να κάνει συγκεκριμένες προβλέψεις, που μπορούν να εξεταστούν, για πράγματα που δεν έχουν ακόμα παρατηρηθεί.
4. πρέπει να αφήνει χώρο για αλλαγές βασισμένες στην ανακάλυψη νέων στοιχείων. Πρέπει να είναι δυναμική, δοκιμαστική και διορθώσιμη. Θα προσέξετε πως οι περισσότερες ψευδό-επιστήμες δεν αφήνουν χώρο για αλλαγή μέσω νέων ανακαλύψεων.

Το ψεύτικο δημοσίευμα λοιπόν θα ενδυθεί το μανδύα της επιστήμης την οποία θα διαστρεβλώσει στο βαθμό που θα εξυπηρετεί τους ισχυρισμούς του.

Επομένως στην πράξη όταν διαβάζουμε ένα δημοσίευμα πρέπει να προσέχουμε τα εξής:

• Συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις και σφαλερές αναλογίες Οι συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις χρησιμοποιούνται για να διεγείρουν το συναίσθημα και, συχνά, για να συσκοτίσουν τη λογική. Μπορεί να είναι θετικά φορτισμένες — μητρότητα, πατρίδα, ακεραιότητα, τιμιότητα. Ή μπορεί να είναι αρνητικά φορτισμένες — βιασμός, καρκίνος, κακό, αναρχικός. Με παρόμοιο τρόπο, νοηματικές μεταφορές και αναλογίες μπορεί να θολώσουν τη σκέψη με το συναίσθημα ή να μας παρασύρουν σε άσχετα πράγματα. Μεροληψία διαθεσιμότητας είναι η τάση των ατόμων να δίνουν μεγαλύτερες πιθανότητες (υπερσταθμίζουν) το πιο έντονο ή συναισθηματικά φορτισμένο ενδεχόμενο
• Ψευδοεπιστημονικές ορολογίες. Να δυσπιστούμε, όταν βλέπουμε ένα κείμενο να χρησιμοποιεί ψευδοεπιστημονική ορολογία ή να γράφει ψευδοεπιστημονικά για μεταφυσικά (άγγελοι , διάβολοι και το κακό συναπάντημα) ή για τεχνικά θέματα (codexalimentarius, haarp, obamacare). Να μην ξεχνάτε ότι ακόμη και η χρήση επιστημονικής ορολογίας από μόνη της δεν αρκεί για να συγκροτήσει επιστήμη
• Λέξεις που δείχνουν προχειροδουλειά. Αν διαπιστώσουμε προχειρότητες, πολλά τυπογραφικά, ορθογραφικά ή συντακτικά λάθη, είναι μια προειδοποίηση που πρέπει να μας προβληματίσει.
• Μεταφράσεις. ακόμη χειρότερα αν δείχνει σαν κείμενο από αυτόματη μετάφραση, χωρίς νόημα. Σ αυτή την περίπτωση θα μπορούσατε ν αναζητήστε με τις κατάλληλες αγγλικές λέξεις κλειδιά το αρχικό κείμενο και την πηγή του για να το συγκρίνετε και να δείτε αν προέρχεται ή όχι από κάποια αξιόπιστη πηγή. Αν για παράδειγμα ένα άρθρο κατά των εμβολίων έχει πηγή ένα συνωμοσιολογικό blog η μια σελίδα που αναπαράγει τακτικά hoaxes, αυτό δεν αποτελεί αξιόπιστη πηγή. Μόλις ανακαλύψετε το αρχικό ξενόγλωσσο κείμενο απομονώστε μια φράση κλειδί και ερευνήστε για την αρχική πηγή (πολλές φορές θα διαπιστώσετε ότι είναι μια σατιρική σελίδα).
• Λογικά σφάλματα/ Αδικαιολόγητα λάθη. Επιπρόσθετα όταν διαπιστώνουμε λογικά σφάλματα είναι αυτονόητο ότι πρέπει να είμαστε πολύ επιφυλακτικοί (μπορεί να μας λέει αλήθεια ένα κείμενο που μιλάει για μια ευρωπαϊκή χώρα και να περιέχει τιμές σε δολάρια Καναδά. Ή δεν μπορεί σε ένα άρθρο που αναφέρει ένα email  απάντηση από μια εταιρία, το όνομα της εταιρίας να είναι γραμμένο λάθος από την ίδια την εταιρία! )

Ας προχωρήσουμε σ ένα ακόμη από τα βασικά όπλα του οπλοστασίου του Επίκουρου. Την προτροπή του:

Διαχωρίζουμε το πραγματικό από το φανταστικό.

Στην Επικούρεια φιλοσοφία ξεκινάς με τη γνώση για το ποια είναι αλήθεια και ποιο το ψέμα (τι είναι πραγματικό και τι φανταστικό)

Όλο το γένος των ανθρώπων είναι λαίμαργο για μύθους και ιστορίες. Λουκρήτιος, Περί Φύσεως των Πραγμάτων

Ποια είναι η επιστημονική μεθοδολογία του Επίκουρου;

Άλλες γνώμες, λοιπόν, είναι αληθείς, άλλες ψευδείς: αληθείς είναι εκείνες που επιβεβαιώνονται και δεν αμφισβητούνται από το αυταπόδεικτο και ολοφάνερο’ ψευδείς είναι εκείνες που αμφισβητούνται και δεν επιβεβαιώνονται από το ολοφάνερο. Σέξτος Εμπειρικός, Προς Λογικούς (παράθ. Επίκουρου)

Επομένως εφαρμόζοντας αυτές τις οδηγίες πρακτικά, μεγάλη προσοχή στα παρακάτω σημεία:

• Πηχυαίοι – Υπερβολικοί τίτλοι. Οι τίτλοι των άρθρων είναι γραμμένοι με τέτοιο τρόπο ώστε να προσελκύουν αναγνώστες. Όσο πιο εντυπωσιακός  ένας τίτλος τόσο πιο επιφυλακτικοί πρέπει να είστε. Πολλές φορές θα διαπιστώσετε ότι δεν έχουν καν σχέση με το περιεχόμενο του κειμένου.  Συχνά είτε υπεραπλουστεύουν τα αποτελέσματα είτε τα παρερμηνεύουν. Να θυμάστε ότι στα μεγάλα γεγονότα σπάνια υπάρχουν αποκλειστικές ειδήσεις (η είδηση είναι πια εδώ και καιρό προϊόν που πωλείται και αγοράζεται από μεγάλους οργανισμούς-πρακτορεία ειδήσεων). Ακόμα όμως και όταν υπάρχουν τέτοιες, την αποκλειστικότητα δύσκολα θα την έχει το ανυπόληπτο blog του Θανάση. Είναι σχεδόν αδύνατο ο Θανάσης να έχει αποκλειστική δήλωση του Ομπάμα.
• Λανθασμένη αντίληψη συσχετισμών. Συχνά παρανοούμε το πως λειτουργεί η τυχαιότητα. Τυχαία περιστατικά χαρακτηρίζονται ως συστηματικά και εφευρίσκεται τάξη ακόμη κι εκεί που δεν υπάρχει.
• Προτροπή διάδοσης/προώθησης. Αν το κείμενο σας προτρέπει να το αναπαράγεται αυτό θα πρέπει να σας υποψιάσει. Τα hoaxes υπάρχουν και αναπαράγονται στο ίντερνετ ακριβώς μ΄αυτό τον τρόπο. Αν κανείς δεν το αναπαράγει, το hoax θα σβήσει. Εάν ένα γεγονός είναι πραγματικό, τότε πιθανότατα θα το καλύψουν και άλλα, μεγαλύτερα μέσα. Συγκρίνετε τις διάφορες πηγές ειδήσεων πριν καταλήξετε σε συμπεράσματα. Σου τάζει πράγματα , σου πετάει δόλωμα (θα κερδίσεις 5 ευρώ , ή ο τάδε που θα ευεργετήσεις…) Προσπαθεί να σε πιάσει στο φιλότιμο ή τις ευαίσθητες χορδές σου (το κοριτσάκι που έχει αυτή την αρρώστια, ο παππούς που είναι στον ουρανό
• Είδηση ή ιστορία; Μην πάρετε στα σοβαρά ειδήσεις που περιέχουν σχόλια και πολλούς επιθετικούς προσδιορισμούς. Η είδηση είναι γυμνή κι έτσι πρέπει να παρουσιάζεται. Πρέπει να διαχωρίζεται ο σχολιασμός και η ιστορία από την είδηση και πως παρουσιάζεται.  Δεν πρέπει να υπάρχει συγκινησιακή διάσταση στην είδηση (δηλ. να προσπαθεί να διεγείρει φόβο, μίσος, αγάπη, ελπίδα), ούτε να λαϊκίζει . Μην ξεχνάτε ότι στο λαϊκισμό, κεντρική θέση κατέχει ο μανιχαϊσμός “Οι δυνάμεις του φωτός εναντίον των δυνάμεων του σκότους”.
• Πικάντικα και πονηρά.  Αν το κείμενο περιγράφει μια πικάντικη ιστορία, που φυσικά δεν θα περιέχει στοιχεία, για ευνόητους λόγους, μην την πιστέψετε. Διαβάστε τη αν είστε περίεργοι, αλλά μην την πιστέψετε. 99% αυτές οι ιστορίες γράφονται για να αυξήσουν την επισκεψιμότητα της σελίδας κινώντας την περιέργεια των αναγνωστών.
• Απίστευτοι ισχυρισμοί. Οι εντυπωσιακές δηλώσεις δεν επαληθεύουν ισχυρισμούς. Όσο πιο απίστευτοι και τρελοί ισχυρισμοί υπάρχουν σε ένα κείμενο, τόσο πιο ατράνταχτες αποδείξεις και στοιχεία θα πρέπει να το συνοδεύουν. Αν δεν υπάρχουν τότε η ανάρτηση είναι προϊόν φαντασίας του αρθρογράφου. Θησαυροί στην Ελλάδα, μας ψεκάζουν, υδατάνθρακες , superfoods,  σουπερ βραχιόλια, σουπερ συσκευές , γοργόνες, γίγαντες, ουφο,  γενικά εξωπραγματικά κι αναπόδεικτα , εκτός επιστημονικών αντιλήψεων)
• Τρομολαγνία – τακτικές εκφοβισμού ή χρήση συγκεκαλυμμένων απειλών. Είναι τρομολαγνικό ή καταστροφολαγνικό (πχ τυφώνες, σεισμοί, λοιμοί, καταποντισμοί και ψεκασμοί!) Σε φοβίζει πως αν δεν το κάνεις θα σου συμβεί κάποιο κακό (πχ “ιός θα σου καταστρέψει το δίσκο”, ή “θα σβηστούν οι φίλοι σου στο fb”)
• Συνομωσιολογίες – Ο βολικός Κακός Άλλος. Μια συγκεκριμένη ρητορική θεωρεί ότι είμαστε όλοι αβοήθητα θύματα μιας κατ’ ουσίαν συνωμοσίας.. Το να βρίσκεις άλλους για να ρίχνεις το φταίξιμο υπήρξε ανέκαθεν προσφιλές τέχνασμα του ανθρώπινου ψυχισμού. Οι ψυχαναλυτές το ονομάζουν «προβολή», άρνηση των δικών μας λαθών και απόδοσή τους σε κάποιον -ή κάτι-έξω από μας.Ο Εκο έλεγε ότι αυτό που επιτρέπει στις θεωρίες συνωμοσίας να ευδοκιμούν είναι η παράνοια που τις περιβάλλει. Έτσι κι η παράνοια μιας παγκόσμιας συνομωσίας είναι πιο ισχυρή επειδή είναι αιώνια (σαν τις εκκλησίες;). Δεν μπορείς ποτέ να την ανακαλύψεις, επειδή δεν ξέρεις ποιος κρύβεται πίσω της.Το ίντερνετ και οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης είναι το ιδανικό μέρος για τους συνομωσιολόγους που θέλουν να ψαρέψουν οπαδούς. Να είσαστε πολύ επιφυλακτικοί, ειδικά όταν διαβάζετε ισχυρισμούς χωρίς να υπάρχουν τρανταχτά στοιχεία ή δεν τα παραθέτουν για «ευνόητους» ή «άγνωστους» λόγους. Το πιθανότερο είναι ότι δεν υπάρχουν. Μυστικά, συγκαλύψεις από τεράστιο αριθμό ατόμων είναι κάτι που πρέπει να σας προβληματίζει  (Ο Αποκωδικοποιητής Είναι Η Παγίδα Της Ψηφιακής Τηλεόρασης/ Γιατί η τρόικα και το μνημόνιο επιβάλλουν την ψηφιακή τηλεόραση;/ “Σε 3 μήνες πόλεμος” προβλέπει ο Γέροντας Παΐσιος / Hellenic Quest)

 

Έτοιμοι για τη μάχη απέναντι στην ανοησία απασφαλίζοντας ένα ακόμη από τα όπλα του κανόνα:

Δεχόμαστε πως τίποτε δεν προκύπτει από το τίποτε.

Ο Επίκουρος ενστερνίζεται μία από τις βασικές αρχές της φυσικής, αλλά και γενικότερα της Ελληνικής φιλοσοφίας ότι δηλαδή «τίποτα δεν γίνεται από το τίποτα ούτε καταλήγει στο τίποτα».

“Η αρχή που θα χρησιμεύει από δω και πέρα για ξεκίνημα, είναι ότι τίποτα δε δημιουργήθηκε από το τίποτα, με θεϊκή θέληση. Πραγματικά, αν κάτι φοβίζει τους θνητούς, είναι που βλέπουν τόσα πολλά να συμβαίνουν στη γη και στα ουράνια και δεν μπορούν να διακρίνουν τις αιτίες. Και βάζουν με το νου τους ότι γίνονται με θεική δύναμη. Γι’ αυτό, ξέροντας πως τίποτα δεν μπορεί να δημιουργηθεί από το τίποτα, είμαστε ήδη στο σωστό δρόμο γι’ αυτό που αναζητούμε, ώστε να καταλάβουμε από ποια στοιχεία ξεφυτρώνουν τα πάντα και πως τίποτα δεν είναι έργο θεικό.” Λουκρήτιος

Δεν έχουν αλλάξει και πολλά πράγματα από τότε σ αυτόν τον τομέα. Πώς άλλωστε όταν η βασική ιδέα της ψευδοεπιστήμης είναι η απολυτοσύνη, ότι δεν περιέχει τίποτα μέσα της που να επιδέχεται αλλαγή ή βελτίωση.  Γι αυτό ακριβώς τις βλέπουμε ίδιες κι απαράλλακτες σχεδόν μέσα στα χρόνια. Ίδιες οι πρακτικές του παλιού με του νέου κομπογιαννίτη!

Προσοχή λοιπόν στις μαγγανείες, στη μεταφυσική, στις μαγικές ανοησίες αυτού του τύπου, που ισχυρίζονται ότι παρακάμπτουν τους φυσικούς νόμους και δημιουργούν πράγματα και αποτελέσματα εκ του μηδενός.

Δεν υπάρχει καλύτερο παράδειγμα από τα ομοιοπαθητικά προϊόντα. Αυτά παρασκευάζονται κατά κύριο λόγο από εκχυλίσματα βοτάνων και μεταλλικών στοιχείων (ενεργή ουσία). Στη συνέχεια, η ουσία αυτή διαλύεται και δυναμοποιείται («εκπνευματίζεται» η ύλη αποκτώντας μια πνευματοειδή φαρμακευτική δύναμη!). Στην πρώτη περίπτωση, η μια απειροελάχιστη ποσότητα της ουσίας, διαλύεται σε μεγάλη ποσότητα νερού, ξανά και ξανά, ώσπου στο τέλος καθίσταται μη ανιχνεύσιμη. Τα «καλά» ομοιοπαθητικά φάρμακα, έχουν διάλυση τουλάχιστον 30C. που μεταφράζεται σε 1 μόριο ενεργής ουσίας, σε 10 εις την 60η μόρια νερού.  Μια απλή αναλογία, θα ήταν σαν να ρίχναμε ένα μόριο φαρμάκου σε ποσότητα νερού που ισούται με τον όγκο όλων των μορίων που απαρτίζουν το ηλιακό μας σύστημα! Υπάρχουν διαλύσεις που φτάνουν τα 400C! (Βλέπε Oscillococcinum). Η δυναμοποίηση είναι μια σειρά από βίαιες αναταράξεις (10 συνήθως αρκούν, ο Hahnemann έγραφε για 100), πάνω σε ένα ελαστικό σώμα (κρούσεις). Αυτή η διαδικασία μετατρέπει το αρχικό υλικό φάρμακο σε ολιστικό φάρμακο που δρα στο ενεργειακό επίπεδο του ανθρώπου. Πρόκειται για «επιστημονική» εξήγηση που δεν έχει να ζηλέψει σε τίποτα αυτές των αλχημιστών του μεσαίωνα. Και καλό θα ήταν να μη δοκιμάσετε ομοιοπαθητικό αντισυλληπτικό…

Βέβαια ο Τζιορντάνο Μπρούνο, το είχε γράψει από το 1584:

«Η άγνοια είναι η πιο ευχάριστη επιστήμη στον κόσμο, διότι αποκτάται χωρίς κόπο και κρατάει το μυαλό μακριά από τη μελαγχολία».

Η ψευδοϊατρική (αλλιώς γνωστή ως «εναλλακτική ιατρική») βασίζει εξ ολοκλήρου την επιβίωσή της στην υποκειμενική αποτίμηση. O κ. Γιάννης βάζει ζελέ στα μαλλιά του και του περνάει ο πονοκέφαλος. Για την ψευδοεπιστήμη συνεπάγεται ότι το ζελέ θεραπεύει τους πονοκεφάλους. Για την επιστήμη δεν συνεπάγεται τίποτα, αφού δεν έγινε κανένα πείραμα. Δυστυχώς στους κόλπους της αγυρτείας θα συναντήσουμε μερικές φορές και αλμπάνηδες γιατρούς, που ξέφυγαν από την επιστημονική σκέψη και μάλλον είχαν ξεχάσει να διαβάσουν το όρκο του Ιπποκράτη.

Το τεράστιο πρόβλημα με τις ψευδοθεραπείες δεν είναι η δαπάνη τους, αλλά ότι είναι επικίνδυνες.  Η εναλλακτική «ιατρική» έρχεται σε αντίθεση με την επιστήμη γιατί: Πρεσβεύει ότι η ασθένεια ξεκινά από ένα υποτιθέμενο «ενεργειακό» επίπεδο και πρέπει να θεραπεύεται «ενεργειακά». Όταν λένε “ενέργεια” βέβαια μη φανταστείτε τη γνωστή ενέργεια που αναγνωρίζει η Φυσική, αλλά είναι μια υποθετική ή μεταφυσική ενέργεια η οποία δεν ανιχνεύεται επιστημονικά. Την υποθετική αυτή πνευματική ή συμπαντική ενέργεια -και τα ανυπόστατα ενεργειακά κέντρα ή σημεία- προσπαθούν να τα διαχειριστούν οι διάφοροι εναλλακτικοί «θεραπευτές» (ή new age μάγοι, σαμάνοι, τσαρλατάνοι) με τις “αρχαίες” μεταφυσικές πρακτικές τους. Εννοείτε ότι δεν δέχονται να ελεγχθούν πειραματικά γιατί κατέχουν την μια και μόνη αλήθεια, στην ουσία αποτελούν μια μεταμοντέρνα θρησκεία

Παρατηρούμε λοιπόν ότι μεγάλο ποσοστό απ αυτές τις “εξωτικές” ψευτοθεωρίες, έχουν προέλευση από τις χώρες της ανατολής (όπως η ινδικόφερτη αγιουβέρδα και η κινέζικη ιατρική με τα παρακλάδια τους), χωρίς να εξαιρούνται οι μπαγαπόντηδες ανατολικοευρωπαίοι (βλ.ιριδιολογία, μαιμού πτυχία κι οργανώσεις).

Γιατί ποιος σας είπε ότι δεν φωτοσυνθέτουν κι οι άνθρωποι; Μήπως έχετε ακουστά τους «ηλιοφάγους» (βλ.Ματθίλδη  Μαγγίρα) «Sun Gazing» ή αλλιώς ηλιoθέαση. Αν το καταφέρεις μπορείς να τρέφεσαι για όλη την υπόλοιπη ζωή σου μ ένα τίποτα, απλά με ηλιακή ενέργεια. Ή τους “αναπνοϊστές“(ή πρανοφάγους) που επιβιώνουν χωρίς νερό και φαγητό, τρώγοντας “κοσμική ενέργεια”;

Ανατολικός μυστικισμός λοιπόν, με διαφορετική αντίληψη της ελευθερίας: εδώ θ ακούστε λέξεις όπως γνωστικοί, θεοσοφία, μάστερ ρέικι, γιόγκα, διαλογισμός, Chi ή Qi και ζωτική ενέργεια, βιταλισμό, οστεοπαθητική, ρεφλεξιολογία, βελονισμός, Ρέικι, βιοσυντονισμός, κρυσταλοθεραπείες, χρωματοθεραπεία, φενγκ σούι, βοτανοθεραπείες, θεραπευτικό άγγιγμα, μαγνητοθεραπεία, ενεργειακά καθαρίσματα κτλ

Επίσης αρκετούς θ ακούσετε συχνά να μιλάνε για Γιουνγκ ή Πλωτίνο και Πλάτωνα, Πυθαγόρα ή ορφικούς, Όσσο και Τσόπρα αλλά και Βιλχεμ Ράιχ. Χρησιμοποιούν λέξεις όπως αρχέτυπα, ανώτερες διαστάσεις, λυτρώσεις, φωτίσεις, εναλλάξεις, οργονίτες (Η ομοιοπαθητική είναι βασισμένη στην Απόκρυφη Βιταλιστική φιλοσοφία).

Κι από την άλλη μήπως δεν είδαμε χιλιάδες να παίρνουν σοβαρά θεωρίες όπως το αεικίνητο του Σώρρα;  Και πόσοι ακόμη συνεχίζουν ν αγοράζουν το  νερό με όζον, ή τις κρέμες που υποτίθεται καταπολεμούν την κυτταρίτιδα, το μαγικό κολλαγόνο, τα μαγικά βραχιόλια και τα μαγνητικά γιλέκα; διάφορες μαγικές δίαιτες (ομάδα αίματος, μονάδων, Γκέρσον) διαυλιστές, εφευρέτες εναλλακτικών πηγών ενέργειας κι εξοικονόμησης που παρακάμπτουν τους βασικούς νόμους της θερμοδυναμικής (οι φήμες ότι δολοφονούν τους εφευρέτες που μετατρέπουν το νερό σε καύσιμο έχουν μείνει φήμες…)

Συνταγολόγια ευτυχίας για τον άνθρωπο της μη-κρίσης  που δεν θέλει να κουραστεί με φιλοσοφίες

Βέβαια όλα αυτά δεν αποτελούν κάτι νέο:

Ο Φιλόδημος (Επικούρειος του 1ου π.Χ. αιώνα), γράφει ανήσυχος για τις ιδέες και τα έθιμα που κουβαλούσαν οι Ασιάτες: «Κοιμούνται σε ναούς, θεοπαρμένοι. Τους θεούς αυτούς τους έχουν γι’ αδέκαστους και αλύγιστους

Ενώ ο Θεοδωρίδης γράφει  σχετικά: Η ανατολική θρησκοληψία και θεοσοφική διάθεση, διαμετρικά αντίθετες και ασυμβίβαστες με την ουσία του ελληνισμού, ήταν φυσικό να αγκιστρωθούν στον Πυθαγόρα και στον Πλάτωνα. Ο Ιουδαίος Φίλων, που έζησε στα χρόνια του Χριστού, υποστήριξε πως ο Πλάτων τη σοφία του την άντλησε από τα ιερά βιβλία των Εβραίων, ενώ εκείνα βαστούν από “θεϊκή” έμπνευση. Κανένα αιώνα αργότερα ο Νουμήνιος από την Απάμεια της Συρίας (γύρω στα 160 μ.Χ.) έλεγε πως ο Πλάτων είναι ο ίδιος ο Μωϋσής που μιλάει ελληνικά, “Μωϋσής αττικίζων”. Ο αραβικός και ο δυτικοευρωπαϊκός Μεσαίωνας αγιοποίησαν τον Αριστοτέλη σαν φύλακα άγγελο της μωαμεθανικής και της καθολικής ορθοδοξίας.»

Τοποθετούμε το κριτήριο του πραγματικού στις αισθήσεις.

Η Επικούρεια φιλοσοφία μας ζητάει να  ακουμπήσουμε στα φαινόμενα, στα γεγονότα, στην πραγματικότητα. Και όχι σε κενές δόξες, δηλαδή σε λόγια του αέρα.

Ήταν ο πρώτος εμπειριστής φιλόσοφος, που δέχθηκε ως αληθές μόνο ό,τι μπορεί να παρατηρηθεί με τις αισθήσεις. Δεν είναι δυνατόν να απαλλαγεί από τους φόβους για τα σημαντικότερα ζητήματα κάποιος που δεν γνωρίζει την φύση του σύμπαντος, αλλά πιστεύει σε αυτά που αναφέρουν οι μύθοι. Κατά συνέπεια, δεν είναι δυνατόν να είμαστε ευδαίμονες χωρίς την επιστημονική μελέτη της Φύσης. Θεωρούσε ότι η κακοδαιμονία των ανθρώπων προέρχεται από την αμάθεια, τη δεισιδαιμονία, τις προλήψεις, τους φόβους και τις ελπίδες που γεννούν όλα αυτά στους ανθρώπους και επειδή θεωρούσε πως αιτία όλων αυτών είναι η άγνοια των φυσικών νόμων, πίστευε ότι μόνο μέσο θεραπείας είναι η ορθή γνώση των νόμων που διέπουν τη φύση και τον άνθρωπο.

Πρέπει με βάση τα ορατά να προχωρούμε σε συμπεράσματα για τα μη ορατά (τα άδηλα). Διογ. Λαερτ. Επικούρου βίος

“Δεν το δεχόμαστε πως τα μάτια ξεγελιούνται- γιατί η δουλειά τους είναι να βλέπουν πού βρίσκεται το φως και πού η σκιά. Το αν είναι το ίδιο φως ή όχι, και το αν είναι ίδια η σκιά που μόλις πριν λίγο ήταν εδώ και τώρα είναι εκεί, ή μάλλον, το αν συνέβη αυτό που μόλις είπαμε, αυτό είναι κάτι που θα το ξεκαθαρίσει ο λογισμός. Τα μάτια δεν μπορούν να γνωρίσουν τη φύση των πραγμάτων. Γι αυτό, μη θελήσεις να επιρρίψεις στα μάτια ένα σφάλμα του μυαλού.” Λουκρήτιος.

Ο Bertrand Russel που είναι ευθυγραμμισμένος (στο θέμα αυτό) με τη λογική του Επίκουρου συμβούλευε:

«Όταν μελετάς οποιοδήποτε θέμα, ή οποιαδήποτε ιδέα, ρώτα τον εαυτό σου μόνο το εξής: Ποια είναι τα δεδομένα, και ποια αλήθεια προκύπτει από αυτά τα δεδομένα. Μην αφήσεις ποτέ τον εαυτό σου να υποκύψει, είτε σε αυτό που θα ήθελες να πιστέψεις, είτε σε αυτό που πιστεύεις πως θα είχε θετικές επιδράσεις στην κοινωνία αν γινόταν πιστευτό, μονάχα κοίτα με σιγουριά ποια είναι τα δεδομένα.»

Όσο περισσότεροι οι τρόποι εξέτασης ενός πράγματος, τόσο μεγαλύτερη η ακρίβεια. Το ζήτημα δεν είναι ν απορρίπτουμε ορισμένες παρατηρήσεις για χάρη άλλων, αλλά να διευρύνουμε την εμβέλειά τους. Αν το δωμάτιο πχ, φαίνεται να στριφογυρίζει γύρω από το κεφάλι μας, μπορεί να συμπεράνουμε ότι «έχω ζάλη» κι όχι ότι «το δωμάτιό μου παρασύρθηκε σ έναν ανεμοστρόβιλο», επειδή παρ όλο που ίσως εγώ έπεσα στο δάπεδο, εγώ επίσης παρατηρώ πως καθετί άλλο μέσα στο δωμάτιο βρίσκεται στη θέση του, και δεν ακούω καθόλου θορύβους που να υποδηλώνουν κάποια θύελλα. Ωστόσο, αν απέρριπτα την ίδια την αίσθηση στροβιλισμού ως «ψευδή», τότε δεν θα μπορούσα να συμπεράνω ότι έχω ζάλη. Αναπόφευκτα, λοιπόν, καταφεύγουμε στις αισθήσεις μας για να καταλάβουμε τι συμβαίνει , μας πληροφορούν αληθινά πως κάτι συμβαίνει, αλλά εναπόκειται στο νου να καταλάβει τι ακριβώς συμβαίνει.

Μια μικρή βοήθεια για ν ακολουθήσουμε την οδηγία αυτή του Επίκουρου είναι μια πολύ πρακτική θεωρία, ο κανόνας του Οκαμ. «Κανείς δεν θα πρέπει να προβαίνει σε περισσότερες εικασίες από όσες είναι απαραίτητες». Όταν υπάρχουν δύο ανταγωνιστικές θεωρίες που μπορούν να εξηγήσουν ένα δεδομένο φαινόμενο, η απλούστερη είναι αυτή που προτιμάται (όταν βλέπουμε ένα πεσμένο δέντρο, θα πουμε ότι το έριξε ένας δράκος, ένας γίγαντας, ένας εξωγήινος ή μια θύελλα;).

Το ίδιο είπε κι ο Νεύτωνας με άλλα λόγια: Δεν αποδεχόμαστε περισσότερες αιτίες για φυσικά φαινόμενα από όσες είναι ταυτόχρονα αληθείς και επαρκείς όσον αφορά την δικαιολόγηση της ύπαρξής τους.  

Αλλά κι ο Λεονάρντο ντα Βίντσι: Η απλότητα είναι η υπέρτατη επιτήδευση. (μοναδική εξαίρεση οι γυναίκες!)

Υπάρχει και μια ακόμη, πιο αμφιλεγόμενη, εφαρμογή που καθιστά το ξυράφι του Όκαμ κάτι περισσότερο από μια εμπειρική μέθοδο. Όπως το έθεσε ο φιλόσοφος Λούντβιχ Βιτγκενστάιν«Μια ρόδα που γυρίζει, εάν τίποτε δεν γυρίζει μαζί της, δεν είναι μέρος του μηχανισμού». Με άλλα λόγια, όταν κάτι δεν είναι αναγκαίο για την κατανόηση μιας δεδομένης διαδικασίας, μπορεί να υπάρξει ο ισχυρισμός ότι δεν παίζει ρόλο σ’ αυτή. Ο Επίκουρος όπως και οι δαρβινιστές πιστεύουν ότι η εξέλιξη παρέχει εξηγήσεις για την ύπαρξή μας και ότι το να αναφερόμαστε στην επιρροή του Θεού είναι σαν να εισάγουμε μια πλεονάζουσα οντότητα.

Προσοχή λοιπόν

Στους, αρωματοθεραπευτές, χειροπρακτικούς, νηστειοθεραπευτές, υδροθεραπευτές, σαμάνους, επικίνδυνους ισχυρισμούς ( ότι με το τάδε φρούτο/λαχανικό/ουσία δεν χρειάζονται χημειοθεραπείες). Αστρολογία αντί για αστρονομία. Κομπογιαννιτισμός αντί για ιατρική. Πωλητές βιβλίων, «εναλλακτικών» σκευασμάτων και κάθε λογής τσαρλατάνους. Διαγωνισμοί απάτες Θεωρίες ότι μας ψεκάζουν. Απαγωγές από εξωγήινους, αστικούς μύθους (το πείραμα της φιλαδέλφειας, το τρίγωνο των βερμούδων, δεν πατήσαμε στο φεγγάρι). Θεωρίες συνωμοσίας

Εφαρμόζουμε την αρχή της αναλογίας.

Η πλήρης αναλογία. Που σημαίνει, ότι για όλα τα σώματα στην φύση, ισχύουν οι ίδιοι φυσικοί νόμοι. Δηλαδή, οι ίδιοι νόμοι που ισχύουν  για τα  φανερά, κανονικά θα πρέπει να ισχύουν και για τα μη φανερά. Εφ’ όσον όλα τα γνωστά επιμέρους στοιχεία δύο σωμάτων είναι όμοια, τότε και τα άγνωστα στοιχεία τους θα είναι όμοια.

Στο λεξικό της Φιλοσοφίας του Νου, η αναλογία αναγνωρίζεται ως «ένα σηµαντικό είδος σκέψης που συντελεί σε γνωστικές εργασίες όπως επεξήγηση, σχεδιασµό και λήψη αποφάσεων (Paul Thagard)» 

Επομένως μην είστε ευκολόπιστοι: 

• Ότι συμβαίνει στην καθημερινότητά σας, ότι γνωρίζουμε δεν ανατρέπονται εύκολα. Συμφωνεί ο ισχυρισμός με όσα ξέρουμε για τον κόσμο;  Μην πιστεύετε ότι κοινοποιώντας μια φωτογραφία ή ένα κείμενο, κάποια εταιρία θα εκταμιεύσει διάφορα ποσά για κάποιο λόγο. Συνήθως αυτά τα μηνύματα αναπαράγονται στο facebook και ισχυρίζονται ότι θα δοθεί ένα ποσό σε κάποια θεραπεία ή άλλο φιλανθρωπικό σκοπό.
• Δείτε τα υπόλοιπα άρθρα. Αν βλέπετε κι άλλα παράξενα (hoaxes), αυτό είναι μια ισχυρή ένδειξη ότι δεν υπάρχει έλεγχος στην αρθρογραφία τους.  Το ίδιο κι αν τα άλλα θέματα είναι ανοησίες. Ελέγξτε το μέσο μαζικής ενημέρωσης Το γνωρίζετε; Ψάξτε για πληροφορίες σχετικά με την ιστοσελίδα. Διασταυρώστε τις πληροφορίες που παρέχει με άλλες αξιόπιστες πηγές. Like farming
• Αναζήτηση άρθρων. Όταν βλέπουμε μπροστά μας μια σημαντική είδηση που δεν γνωρίζουμε αν ισχύει ή όχι, είμαστε σε θέση να την ελέγξουμε μόνοι μας, το διαδίκτυο σήμερα μας δίνει αυτή τη δυνατότητα. Διαβάζουμε: «Βρέθηκε το φάρμακο του καρκίνου». Μια τέτοια είδηση είναι αδύνατον να την γνωρίζει μόνο ένας. Είναι βέβαιο ότι, αν είναι πραγματική, κάνει ήδη το γύρο του κόσμου. Με μια γρήγορη αναζήτηση στο google (βάζοντας τις κατάλληλες λέξεις-κλειδιά) είμαστε σε θέση να διαπιστώσουμε αν το φάρμακο όντως βρέθηκε, ή βρέθηκε… στη φαντασία του «αρθρογράφου». Οι μεγάλοι ενημερωτικοί οργανισμοί (εφημερίδες με μια κάποια ιστορία-μεγάλα portals) αποφεύγουν το λάθος. Καλό είναι να ενημερωνόμαστε από αυτούς. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν κάνουν, ούτε ότι δεν εξυπηρετούν, ενίοτε, σκοπιμότητες. Όμως ο ανταγωνισμός λειτουργεί με το μέρος του πολίτη. Δεν είναι δυνατόν η γερμανική Frankfurter Allgemeine Zeitung να αποκρύψει (ή να παραποιήσει) μια δήλωση πχ του Έλληνα πρωθυπουργού, όταν ξέρει ότι αυτή θα παρουσιαστεί από το BBC και από άλλα 100 ΜΜΕ. (Μπορεί όμως να την σχολιάσει όπως θέλει).
• Φράσεις. Αντιγράψτε μια σημαντική φράση από το κείμενο της ανάρτησης που ερευνάτε και ψάξτε να δείτε τα αποτελέσματα. Αν την ανάρτηση τη βρήκατε μόνο σε αναξιόπιστες ή συνωμοσιολογικές σελίδες και σε καμιά αξιόπιστη, δεν είναι καθόλου καλό σημάδι.
• Πολλές διαφορετικές μορφές. Αν στην έρευνά σας συναντήσετε διαφορετικές εκδόσεις του ίδιου κειμένου – άρθρου, και τη μια να μιλάει για Ιταλία και σε άλλη έκδοση να μιλάει για το Περού είναι σχεδόν σίγουρο ότι είναι hoax.
• Συλλογή στοιχείων. Ψάξτε και συλλέξτε στοιχεία για αυτό που σας ενδιαφέρει και το ερευνάτε, από αξιόπιστες σελίδες. Όσο περισσότερα τόσο καλύτερα. Θα αποκτήσετε μια καλή εικόνα και θα μπορέσετε να βγάλετε πιο ολοκληρωμένα συμπεράσματα.
• Δεν υπάρχουν στοιχεία. Στην έρευνά σας μπορεί να τύχει, να μην βρείτε κανένα αποδεικτικό στοιχείο. Αυτό συμβαίνει γιατί απλά δεν υπάρχουν στοιχεία. Αυτό που ψάχνετε είναι 100% φαντασία, μια ιστορία που δεν έχει ίχνος πραγματικότητας.
• Άγνωστα/αντιφατικά. Αναφέρει πράγματα για κάποιον που είναι έξω από τη γνωστή φιλοσοφία του (ηθικοπλαστικές ρήσεις από δήθεν αρχαίους σοφούς)

Ανοησίες λοιπόν οι διάφορες δίαιτες εξπρές, μαγικοί ζωμοί, super foods, Δευτέρα παρουσία, άγιο φως, οστεολάτρες, άγνωστες ρήσεις κι αποφθέγματα

Ξεκινάμε από τις πρώτες αρχές, τη γενική εικόνα και προχωρούμε επαγωγικά.

Επαγωγή: Μέθοδος φιλοσοφική με την οποία οδηγούμαστε από το μερικό στο γενικό, από το γνωστό στο άγνωστο. Η επαγωγή είναι συλλογισμός που μεταβαίνει από έναν περιορισμένο αριθμό παρατηρήσεων σε ευρύτερες πιθανές γενικεύσεις.

Η «επαγωγική γενίκευση» είναι είδος εξαγωγής συμπεράσματος που βασίζεται σε συλλογισμό από τακτικές διαπιστώσεις του παρελθόντος σε τακτικές διαπιστώσεις για το μέλλον και προϋποθέτει πως η φύση χαρακτηρίζεται από ομοιομορφία (κλασικό παράδειγμα η ανατολή του ήλιου).

Η επαγωγική επιχειρηματολογία είναι σημαντική τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στην ακαδημαϊκή και αποτελεί κύριο τρόπο σκέψης κάθε επιστημονικής έρευνας τόσο στο παρελθόν όσο και σήμερα. Οι επιστήμονες συνεχίζουν να διατυπώνουν ή να “επαληθεύουν” φυσικούς “νόμους” με επαγωγική διαδικασία, δηλαδή από μερικές περιπτώσεις να διατυπώνουν γενικές, καθολικές προτάσεις (στις επιστήμες βέβαια, όταν µια υπόθεση προκύπτει από την επαγωγή ή από κάποια άλλη μέθοδο, πρέπει οπωσδήποτε να υπόκειται σε πρότερα επίσημα πειραματικά τεστ. Οι γενικές επαγωγές προκύπτουν κατά την παρατήρηση μεμονωμένων περιστατικών που έχουν µια κοινή ιδιότητα και τη μετέπειτα γενίκευση και υπόθεση ότι όλα τα αντικείμενα ή γεγονότα της ίδιας κατηγορίας έχουν αυτή την ιδιότητα. Για παράδειγμα, αν όλα τα πρόβατα που έχει δει κάποιος είναι άσπρα, τότε μπορεί να συνάγει ότι όλα τα πρόβατα είναι άσπρα. Ένα τέτοιο συμπέρασμα μπορεί να αποδειχθεί λανθασμένο αν δει, για παράδειγμα, μαύρο πρόβατο).

Ο Αριστοτέλης είναι ο θεμελιωτής του ορθολογισμού που θέτει ως ανώτερη επιδίωξη την γνώση ως αυτοσκοπό, σε αντίθεση με τον Επίκουρο που την γνώση την θεωρεί σαν μέσο για να μην υποφέρει ο άνθρωπος από ανόητες και θρησκόληπτες σκέψεις επιτρέποντας στον δογματισμό να του καταστρέφει την ζωή.

Σήμερα βιώνουμε ως κοινωνία το αποτέλεσμα έλλειψης δομημένης και επαγωγικής σκέψης. Κι όλα ξεκινούν γιατί δυστυχώς στο σύστημα εκπαίδευσής μας προωθούμε την άκριτη αποστήθιση και όχι την κριτική και επιστημονική σκέψη.

Προσοχή λοιπόν σε:

Ραβδοσκόποι, γεωμάντες, ψευτοθαύματα, διαλογιστές. Υποψήφιους δολοφόνους αντιεμβολιαστές (το γεγονός ότι σήμερα δεν πεθαίνουν τα μισά παιδιά πριν την ενηλικίωση, ή μία στις δέκα γυναίκες στη γέννα, είναι προϊόν της επιστημονικής εξέλιξης της ανθρωπότητας)

Χρησιμοποιούμε τα τέσσερα κριτήρια της αλήθειας.

Από τις αισθήσεις μας, έλεγε ο Επίκουρος, γεννιούνται οι παραστάσεις, οι έννοιες δηλαδή που καταθέτονται στο νου (αυτές τις έλεγε προλήψεις). Είναι οι κοινώς λεγόμενες εντυπώσεις. Οι Προλήψεις, είναι όλα αυτά που αισθανθήκαμε, διδαχθήκαμε, εμπεδώσαμε από την ημέρα της γέννησής μας και που τα έχουμε αποθηκεύσει στην μνήμη μας.

Οι έννοιες λοιπόν μαζί με τα αισθήματα και τα συναισθήματα (πάθη) γεννούν στον άνθρωπο το κριτήριο της αλήθειας, αυτό δηλαδή που μας αποκαλύπτεται σαν πραγματικότητα και αποτελεί την βάση της επικούρειας γνωσιολογίας. Η γνώμη μας για τους θεούς λόγου χάρη δεν είναι πρόληψη αλλά ψευδής υπόληψη (ανεξακρίβωτη δοξασία). Είναι βεβιασμένη κρίση γιατί δεν υπάρχει φυσικό αίτιο και δε στηρίζεται πουθενά.

Οι προλήψεις είναι κριτήριο αλήθειας. Ο κόσμος δεν είναι δυνατόν να γνωσθεί με άλλον τρόπο. Αν κάνουμε λάθος το μόνο που φταίει είναι ο λαθεμένος συλλογισμός μας, ξεχωρίζοντας έτσι την υποκειμενική μας εντύπωση από την αντικειμενική αλήθεια. «Οι αισθήσεις ποτέ δε μας γελούν», έλεγε

Κατά τον Διογένη Λαέρτιο (10, 31), ο Επίκουρος όριζε την πρόληψη ως «κατάληψη η ορθή αντίληψη ή γενική και σταθερά διατηρουμένη έννοια ή δηλαδή μνήμη εκείνου το οποίο εμφανίζεται πολλές φορές στην ψυχή μετά από εξωτερικά ερεθίσματα». Η πρόληψη είναι λοιπόν η έννοια που προέκυψε από ομοειδείς παραστάσεις που παρέμειναν στον νου σαν αποταμίευμα. Προϋποθέτει την λειτουργία της μνήμης. Είναι η μνήμη ενός εξωτερικού πράγματος που μας έχει παρουσιαστεί επανειλημμένα όπως μας εξηγεί ο Διογένης ο Λαέρτιος.

Στην σύγχρονη φιλοσοφία μας ο Γερμανός υπαρξιστής Χάιντεγκερ χρησιμοποιεί ένα παρόμοιο όρο. Λέγει και αυτός ότι δεν προχωρούμε στην έρευνα των πραγμάτων απροκατάληπτα, αλλά σύμφωνα με κάποια προκαταβολική θεώρηση, με μία πρόληψη (φοργκρίφ», όπως λέγεται στα γερμανικά)

Ο Επίκουρος δέχθηκε ότι η βέβαιη γνώση θα πρέπει να βασίζεται στην αντικειμενική παρατήρηση της φύσης μέσω των αισθήσεων, αφού και οι αποθηκευμένες στο νου έννοιες προέρχονται αρχικά από τις αισθήσεις. Υποστήριξε ότι όταν δεν γνωρίζουμε την εξήγηση κάποιου φαινομένου είναι καλύτερο να διατυπώσουμε πολλές θεωρίες που εξηγούν το φαινόμενο και να θεωρήσουμε ως πιθανές εξ ίσου, έως ότου έχουμε περισσότερες πληροφορίες από τις αισθήσεις μας. Σήμερα, η Επιστήμη προχωρά με αυτή την μεθοδολογία. Προτείνονται διάφορες θεωρίες αλλά γίνεται αποδεκτή ως ορθή εκείνη η θεωρία που υποστηρίζεται από τα πειραματικά δεδομένα παρατήρησης των φαινομένων από τους επιστήμονες ή τα μηχανήματά τους (που αυξάνουν τα όρια των αισθήσεων).

Η αίσθησις αναφέρεται στην άμεση αισθητηριακή αντίληψη, σε ένα είδος φυσικής συμφωνίας ανάμεσα στα όργανα των αισθήσεων και στο αντικείμενο ή σώμα και τις ιδιότητές του (οι οποίες ονομάζονται συμπτώματα και συμβεβηκότα). Ο Επίκουρος επεξεργάζεται τις λεπτομέρειες του μηχανισμού της αισθητηριακής αντίληψης στη βάση της ατομικής θεωρίας. Σύμφωνα με την ατομική θεωρία, όχι μόνο τα αισθητήρια όργανα αλλά ακόμη και η ψυχή, που θεωρείται ως ένα είδος υλικού σώματος, παίζει κρίσιμο ρόλο στην καταγραφή και στην ερμηνεία των προσλαμβανόμενων μηνυμάτων. Η αισθητηριακή αντίληψη είναι το πρωταρχικό, μη αναγώγιμο και μη διαψεύσιμο πεδίο γνωσιολογικής αναφοράς και επαλήθευσης: παρέχει μαρτυρία για την ύπαρξη ενός υλικού/ατομικού κόσμου και εγγυάται την οντολογική ομογένεια του κόσμου αυτού.

Πολλοί, όπως ο Πλάτωνας, υποτιμούσαν κατάφωρα τις αισθήσεις ως πηγή γνώσης. Μιλούσε για μορφές μη αντιληπτές στην πραγματικότητα, κατανοητές μόνο θεωρητικά. Αυτό δημιουργεί σύγχυση στον άνθρωπο ανάμεσα σε αυτά που βλέπει και σ αυτά που τον πείθουν να πιστέψει, να πείσει τον άνθρωπο ότι αυτά που αυτός αντιλαμβάνεται δεν είναι η πραγματικότητα, να τον κάνει να φοβάται να αντιμετωπίσει την ζωή με τις δικές του δυνάμεις και κατά συνέπεια να δεχτεί ότι δεν είναι ικανός να σχεδιάσει και να προγραμματίσει ανεξάρτητος τη ζωή του. Ότι πρέπει να υπακούει σε αυτούς που καταλαβαίνουν καλύτερα από εκείνον τα πράγματα και σε κείνους που ξέρουν καλύτερα από εκείνον πώς να τα διαχειριστούν. Είναι κλασική λογική πίσω από κάθε ολοκληρωτική νοοτροπία, κάποιοι άλλοι πάντα είναι σε θέση να γνωρίζουν καλύτερα από το ίδιο το άτομο το δικό του καλό. Ο Επίκουρος στάθηκε απέναντι σ’αυτές τις λογικές:

«Πρέπει να αναλογιζόμαστε τον αληθινό σκοπό της ζωής έχοντας κατά νου όλες εκείνες τις ολοφάνερες μαρτυρίες των αισθήσεων στις οποίες στηρίζουμε τις απόψεις μας. Ειδάλλως τα πάντα θα είναι γεμάτα αμφιβολία και σύγχυση.»

Αυτή την σύγχυση εκμεταλλεύεται για αιώνες κάθε σύστημα αξιών και πεποιθήσεων που θέλει να καταπνίξει την ανθρώπινη ανεξαρτησία και ελευθερία. Διότι στηρίζουν την αναγκαιότητά τους ακριβώς σε αυτήν την σύγχυση και την αμφιβολία. Ο ελεύθερος άνθρωπος δεν έχει καμία ανάγκη να ρυθμίζει τη ζωή του με βάση τις επιταγές τους. Εκεί λοιπόν που δεν υπάρχει σύγχυση, αναλαμβάνουν να την δημιουργήσουν. Ένστικτα, αισθήματα, αποκαλύψεις, θείες ενοράσεις, διαλεκτικοί υλισμοί, όλα παίζουν το ίδιο παιχνίδι του εξουσιασμού. Φτάνει να λείπει ο ορθολογισμός και η παρατήρηση της αντικειμενικής πραγματικότητας. Ή με χρήση όρων γενικόλογων, ασαφών και αφηρημένων όπως θεία πρόνοια, θεία χάρη, φυλετική υπεροχή, κοινωνική δικαιοσύνη κτλ που αντιμάχονται κάθε αυστηρή λογική τους ανάλυση

Στην εποχή μας τα πορίσματα των επιστημών μας επιτρέπουν όχι μόνο να κάνουμε την ζωή μας ευκολότερη, να βελτιώνουμε την παραγωγή μας κτλ αλλά να έχουμε πολύ καλύτερη αντίληψη της πραγματικότητας. Είναι πολύ δυσκολότερο για τον σύγχρονο ορθολογικά σκεπτόμενο άνθρωπο να πέσει θύμα των ίδιων πρακτικών που για χιλιετίες εξουσίαζαν την σκέψη του. Ο ορθολογικά σκεπτόμενος άνθρωπος όμως συνεχίζει να αποτελεί την εξαίρεση σε ένα κόσμο όπου φουντώνουν ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός, οι φυλετικές διαφορές και ο εθνικιστικός παραλογισμός ενώ νεκρές ιδεολογίες συνεχίζουν να αντιστρατεύονται στην προσπάθεια για πρόοδο του ανθρώπου. Η καλύτερη μελέτη του Επίκουρου έχει ακόμα πάρα πολλά να προσφέρει.

Επειδή οι αρετές είναι μέσα, σε σχέση με την ηδονή, είναι απαραίτητο να οργανώσουμε ορθολογικά αυτά τα μέσα και να τα υπαγάγουμε με επιδεξιότητα στον επιθυμητό σκοπό. Αυτό είναι έργο της λογικής, είναι η υπόθεση της επιστήμης και της φρόνησης,

Το αιρετικό δεν είναι κατ’ ανάγκην σωστό

Ανεξήγητο δεν σημαίνει μη εξηγήσιμοΔεχόμαστε τα πολλαπλά αίτια και τα πλείονα αποτελέσματα.

 

Γιατί δεν πρέπει να μελετάμε τη φύση, με κενές υποθέσεις και αυθαίρετους νόμους, αλλά όπως απαιτούν τα φαινόμενα. Γιατί ο βίος μας δεν έχει ανάγκη από παραλογισμούς και κενές δοξασίες αλλά από ζωή χωρίς ταραχές . Όλα λοιπόν τακτοποιούνται αν εξηγηθούν με τη μέθοδο των πολλαπλών αιτιών, σε συμφωνία πάντοτε με τα γεγονότα και αν προβάλλουμε εκείνο που σχετικά με αυτά είναι ευλογοφανές. Όταν όμως κάποιος άλλο αφήνει κι άλλο δεν απορρίπτει, παρ’ όλο που κατά τον ίδιο τρόπο συμφωνεί με τα φαινόμενα, αυτός είναι φανερό ότι βρίσκεται μακριά από κάθε μελέτη της φύσης και κατρακυλάει στον μύθο. Μερικά φαινόμενα που εμπίπτουν στην εμπειρία μας, μας παρέχουν ενδείξεις για την ερμηνεία αυτών που συντελούνται στα ουράνια φαινόμενα. Γιατί εδώ κοντά μας βλέπουμε πώς γίνονται τα φαινόμενα, ενώ δεν βλέπουμε πως λαμβάνουν χώρα τα ουράνια φαινόμενα και είναι ενδεχόμενο να οφείλονται σε πολλαπλά αίτια. Ωστόσο πρέπει να παρατηρούμε κάθε φαινόμενο όπως παρουσιάζεται και επιπλέον να διαχωρίζονται από όλα τα γεγονότα που παρουσιάζονται μαζί του, η γένεση των οποίων από ποικίλα αίτια δεν απορρίπτεται από τα γεγονότα που συμβαίνουν σ’ εμάς. (Επιστολή προς Πυθοκλή)

Η εμφάνιση προσώπου στη σελήνη μπορεί να προέρχεται από παραλλαγή των μερών της ή από κάποια παρεμβολή ή να γίνεται με οποιοδήποτε άλλο τρόπο, ο οποίος φαίνεται να συμφωνεί με τα γεγονότα. (Επιστολή προς Πυθοκλή)

Είναι συχνό το φαινόμενο να βλέπουμε φωτογραφίες, κυρίως ουφολόγων αλλά και θρησκόληπτων ατόμων, που δήθεν απεικονίζουν πρόσωπα, ζώα ή κατασκευές εκεί που δεν θα πρεπε να υπάρχουν, δίνοντας μια μεταφυσική εξήγηση του γεγονότος (όπως το δήθεν πρόσωπο στον Άρη, το πρόσωπο του Ιησού στο τοστ κλπ). Το ψυχολογικό φαινόμενο του εγκεφάλου να βλέπει οικεία αντικείμενα ονομάζετε παρειδωλία. Ο εγκέφαλος του ανθρώπου συμπληρώνει απλά τα κενά έστω κι εκεί που δεν υπάρχουν. Προφανώς στην εξελικτική πορεία του, αποδείχτηκε ότι είναι καλύτερο να έχει μια όραση που λανθάνει, παρά να δίνει σημασία στις λεπτομέρειες.

Όπως είπε κι ο Αριστοτέλης, «το άθροισμα των συμπτώσεων ισούται με βεβαιότητα». Ξεχνούμε τις περισσότερες ασήμαντες συμπτώσεις και θυμόμαστε αυτές που μπορεί να έχουν σημασία. Στην τάση μας να θυμόμαστε τις επιτυχίες και να ξεχνούμε τις αποτυχίες οφείλεται η άνθηση των παραψυχιστών, των προφητών και των κάθε λογής μάντεων

Επομένως προσέχουμε τα εξής:

• Συντάκτης/ποιος γράφει το κείμενο.το βασικότερο κριτήριο επιλογής είναι η επωνυμία των συγγραφέων και των συντακτών των υπό εξέταση ιστοσελίδων. Όσο πιο μεγάλης σημασίας ισχυρισμοί υπάρχουν σε ένα κείμενο, τόσο και περισσότερο σημαντικό είναι να υπάρχει συντάκτης και να μην είναι φανταστικό πρόσωπό. Η ταυτότητα ενός αξιόπιστου συντάκτη είναι εύκολο να πιστοποιηθεί. Εάν το όνομα του συντάκτη αποτελεί αποκύημα της φαντασίας, τότε το περιεχόμενο του άρθρου είναι πιθανό να είναι ψευδές.
• Ημερομηνία. Αν αντί για ημερομηνία το κείμενο μας δίνει το χρόνο της ιστορίας που περιγράφει με λέξεις, όπως χθες, προχθές, την προηγούμενη βδομάδα κτλ., αυτό είναι πολύ ύποπτο. Εκμεταλλευτείτε τα εργαλεία αναζήτησης της google και προσαρμόστε το εύρος χρόνου της αναζήτησης. Προχωρήστε με σταθερά βήματα προς τα πίσω (6μηνο) μέχρι να βρείτε τον χρόνο της πρώτης ανάρτησης. Ίσως πέσετε σε πρωταπριλιά και πολλές φορές θα βρείτε άρθρα και ειδήσεις που μιλάνε για κάτι νέο ενώ το άρθρο κυκλοφορεί πολλά χρόνια και σε άλλη μορφή.
• Πηγές. Να αμφισβητείτε τα πάντα. «Ποτέ μην έχετε εμπιστοσύνη σε καθιερωμένες πηγές», «Ποτέ μην υποθέτετε ότι επειδή κάποιος… είναι σεβαστός στον παραδοσιακό κόσμο των μέσων ενημέρωσης, αυτό που λέει είναι αλήθεια». Ελέγξτε ξανά το περιεχόμενό σας.  Ελέγξτε την πηγή.( Mark Little  ιδρυτής της Storyful). Κάθε δημοσίευμα για ένα γεγονός, οφείλει να έχει πηγή ή να είναι ενυπόγραφο από τον αρμόδιο συντάκτη. Εάν μία είδηση χρησιμοποιεί ανώνυμες ή καθόλου πηγές, ή κάνει έστω επίκληση μιας αξιόπιστης πηγής χωρίς ενεργό σύνδεσμο, τότε ενδέχεται να είναι ψευδές. Αν ο Πούτιν δήλωσε ότι «αγοράζω το χρέος της Ελλάδας», πρέπει να αναζητήσουμε το πού έκανε αυτή τη δήλωση. Με άλλα λόγια να βρούμε την πηγή της είδησης. Αν δεν υπάρχει, προσπερνάμε το δημοσίευμα. Αν υπάρχει, πολύ απλά επισκεπτόμαστε τον ιστότοπο, ελέγχουμε την αξιοπιστία του και επιπλέον επιβεβαιώνουμε ότι έχει αναπαραχθεί από μεγάλα MME.
• «Με το κομμάτι»; Παρατηρήστε πόσα άρθρα ανεβάζουν οι διαχειριστές την ημέρα. Αν κάθε λίγο δημοσιεύεται και νέο άρθρο σ ένα μικρό μέσο ενημέρωσης που δεν απασχολεί επαρκές προσωπικό καταλαβαίνετε ότι δεν υπάρχει ο παραμικρός έλεγχος. Ούτε καν, διαβάζουν αυτό που αναπαράγουν, αλλά λειτουργούν με την μέθοδο φασόν.
• Μη λειτουργικοί/ενεργοί σύνδεσμοι/παραπομπές.Σελίδες διαγράφονται καθημερινά από το διαδίκτυο και είναι πολύ πιθανό να συναντήσετε σε αρκετές  αναρτήσεις κάποιο τέτοιο μη λειτουργικό λίνκ επειδή έχει διαγραφή η σελίδα ή από κάποιο λάθος. Όμως αν αυτό συνοδεύεται και με κάποια από τα παραπάνω ή υπάρχουν αρκετά μη ενεργά λινκ στην ανάρτηση, είναι μια ακόμη ένδειξη, ότι κάτι δεν πάει καλά.
• Μεθοδολογία. Εάν το κείμενο είναι ερευνητικό πρέπει απαραιτήτως να γίνεται αναφορά στη μεθοδολογία, στη δειγματοληψία και στις τεχνικές επεξεργασίας των δεδομένων.

Επιβεβαιώνουμε τα συμπεράσματα με την επιμαρτύρηση ή μη αντιμαρτύρηση της πραγματικότητας προς αυτά.

Η προσπάθεια διάψευσης μιας θεωρίας αφορά τους ίδιους τους υποστηρικτές της (και κατά Πόππερ). Για παράδειγμα, κάθε φορά που κάποιοι υποστηρίζουν ότι διαθέτουν υπερφυσικές ικανότητες (π.χ. εξωαισθητηριακή αντίληψη, τηλεπάθεια) δεν είναι υποχρεωμένοι οι υπόλοιποι επιστήμονες να δημοσιεύουν πειράματα που τους διαψεύδουν, αλλά αυτοί οι ίδιοι οφείλουν να αποδείξουν την ισχύ των ισχυρισμών τους

Ο διάσημος εξελικτικός βιολόγος Ντοκινς σ ένα γράμμα που έγραψε κάποτε στη 10χρονη κόρη του τη συμβούλευε ακριβώς αυτό: “ την επόμενη φορά που κάποιος θα σου πει ότι κάτι είναι αληθινό, ρώτησε τον: Τι αποδείξεις έχουμε γι αυτό;” .

«Η απουσία αποδείξεων δεν αποτελεί απόδειξη της απουσίας!» προειδοποιούσε κι ο μεγάλος Καρλ Σαγκάν αναφερόμενος στη λογική πλάνη της προσφυγής στην άγνοια (η πλάνη κατά την οποία μια πρόταση θεωρείται αληθής ή ψευδής λόγω έλλειψης αποδείξεων). Η επιστήμη δεν θ αποδείξει την «μη ύπαρξη» του Ρα του Θωρ και του Δία. Αυτός που κάνει τον ισχυρισμό φέρει και το βάρος της απόδειξης.

Ο ίδιος (Καρλ Σάγκαν) στον «στοιχειωμένο κόσμο του» είχε γράψει για έναν «Μηχανισμό Εντοπισμού Σαχλαμάρας», για «μια εργαλειοθήκη για να ξεχωρίζει κανείς την επιστήμη από την ψευδό-επιστήμη». Μια λίστα οδηγιών για να βοηθήσει τον μέσο άνθρωπο να εντοπίσει σφάλματα λογικής και άλλες κοινές πλάνες και λάθη σε δημοφιλή ψευδό-επιστημονικούς ισχυρισμούς.  Κάποιες απ αυτά είναι ενδεικτικά:

• Καλύπτει ο ισχυρισμός τις προϋποθέσεις για μία θεωρία;
• Ο ισχυρισμός βασίζεται σε αρχαία γνώση;
• Πρώτα ανακοινώθηκε μέσα από τα ΜΜΕ ή από επιστημονικά μέσα;
• Βασίζεται ο ισχυρισμός στην ύπαρξη κάποιας άγνωστης μορφής ¨ενέργειας¨ ή σε άλλο παραφυσικό φαινόμενο;
• Δηλώνουν οι υποστηρικτές πως ο ισχυρισμός τους καταστέλλεται από τις αρχές;
• Ακούγετε ο ισχυρισμός παρατραβηγμένος ή πολύ καλός για να είναι αληθινός;
• Πόσο καλή είναι η ποιότητα των τεκμηρίων υπέρ του ισχυρισμού.
• Έχουν οι ισχυριζόμενοι αυθεντικά-σύννομα διαπιστευτήρια.
• Είναι ¨Φυσικό¨;

Επομένως:

• Η υπέρτατη αρχή: Αμφισβητούμε ! Ότι δεν μας αρέσει, ότι δεν μας κάθεται καλά,  δεν χρειάζεται να το χάφτουμε, πιθανώς να μην είναι σωστό
• Μην παρασύρεστε από συναισθηματισμούς
• Μην κάνετε βιαστικές γενικεύσεις
• Να σκέφτεστε και το περίφημο «ποιος ωφελείτε» των ντετέκτιβ.
• H ευθύνη της απόδειξης
• Οι αποσπασματικές μαρτυρίες δεν συγκροτούν επιστήμη
• Σχέση αίτιου και αιτιατού. Προσοχή. Το γεγονός πως δύο γεγονότα συνδέονται δεν σημαίνει πως έχουν σχέση αίτιου και αιτιατού, δηλαδή πως το ένα προκάλεσε το άλλο. Το νούμερο των παπουτσιών των παιδιών μεγαλώνει ταυτόχρονα με τον δείκτη νοημοσύνης τους. Το να πούμε όμως πως η αύξηση μεγέθους παπουτσιού προκαλεί αύξηση του δείκτη νοημοσύνης, είναι ένδειξη πως η δική μας νοημοσύνη είναι υπανάπτυκτη.
• Ονόματα. Αν στο άρθρο, υπάρχουν κάποια ονόματα, ψάξτε να βρείτε αν είναι υπαρκτά και αν ναι το ιστορικό τους. Δεν θα είναι λίγες οι περιπτώσεις που θα βγάλετε λαβράκι. Συνήθως αυτό συμβαίνει περισσότερο σε άρθρα που έχουν θέμα, θεραπεία/ες για ανίατες ασθένειες. Αν το κείμενο που διαβάζετε, μιλάει για τη μικρή Μαρία, τον Γιωργάκη και την θεία Καλλιόπη στο χωριό αυτό θα πρέπει να σας υποψιάσει. Η θεία Καλλιόπη, ο Γιωργάκης, η μικρή Μαρία και οποιοδήποτε άλλο όνομα, δεν είναι υπαρκτά πρόσωπα. Αν μάλιστα, αυτά που περιγράφουν είναι πολύ πολύ σημαντικά αυτό να σας υποψιάσει διπλά
• Έρευνες/βαριά ονόματα και προσφυγή στην αυθεντία ως λογική πλάνη. Αν το άρθρο αναφέρει κάποια έρευνα/ες χωρίς να την παρουσιάζει ή να υπάρχει σύνδεσμος για να τη διαβάσετε, αυτό θα πρέπει να σας προβληματίσει. Παραφουσκωμένα στοιχεία, προκατειλημμένες έρευνες, ανυπόληπτες μελέτες που κανείς δεν ξέρει Αν χρησιμοποιεί αναφορές σε ειδικούς, είναι αυτοί υπαρκτά πρόσωπα και πράγματι η θεματολογία του κειμένου σχετίζεται με το γνωστικό αντικείμενο του συγγραφέα; Η αναφορά σε ανύπαρκτες ή ανυπόληπτες έρευνες, γίνεται για να ανεβάσει την αξιοπιστία του άρθρου ώστε να το πιστέψετε.Μην δείχνετε υπερβολική εμπιστοσύνη στις αυθεντίες
• Φωτογραφίες. Αν το κείμενο συνοδεύεται από φωτογραφίες άσχετες με το θέμα, ή αν το θέμα της ανάρτησης, είναι η φωτογραφία/ες και αυτή/ες έχουν άθλια ανάλυση  είναι μια καλή ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε την αναζήτηση google ή το tineye

Τώρα νομίζω είστε πλήρης, καλό βόλι στο κυνήγι της ανοησίας! ΧΑΙΡΕΤΕ ΚΑΙ ΜΕΜΝΗΣΘΕ ΤΑ ΔΟΓΜΑΤΑ

****

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:

epicuros, epicuros2, antikleidi1, antikleidi2, antikleidi3, antikleidi4, ellinikahoaxes1, ellinikahoaxes2, antichainletter, o-klooun, alikakos, e-rooster, eeei, ekivolos -pdf, epic-atheist1, epic-atheist2, greeksceptic, books.google, ndimou, smithsonianmag. quackwatch1 , quackwatch2, quackwatch3, quackwatch4

Γιώργος Γιώτης 

(Antikleidi, ellinikahoaxes)

Αντικλείδι , http://antikleidi.com