Δευτέρα 1 Αυγούστου 2016

Η Άγνωστη Ψυχολογία του Ρούχου και το Γυμνό Σώμα

της Μαρίας Σταματιάδου

sun by NadyaBird
«Γιατί και η γυμνότητα, όταν πιστεύει κανείς στο Φως, είναι ρούχο».ΝIKΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ
Αλήθεια, γιατί το φως να μετατρέπει τη γυμνότητα σε ρούχο; Ισχύει πράγματι αυτό; Και αν ναι, με ποια έννοια; Το ρούχο σχετίζεται με το φως και το γυμνό με το σκότος; Μήπως, κατά βάθος, συμβαίνει το αντίθετο; – αν μάλιστα το γυμνό, ως αποκαλυπτικό, βρίσκεται πιο κοντά στον πυρήνα της ύπαρξης;
Όχι, δεν θέλω να αναλύσω (ούτε φυσικά να ανατρέψω) τον μεγάλο ποιητή μας. Σκοπός μου είναι να σκεφθώ και να ερευνήσω αυτόν το μυστηριώδη και πολύπλοκο ρόλο που παίζουν τα ρούχα, όχι μόνον ως εξωτερικοί παράγοντες της ζωής μας, αλλά και ως «οδοδείκτες» μερικές φορές, στις εσωτερικές μας διαδρομές…
«Tον νυμφώνα Σου βλέπω, Σωτήρ μου, κεκοσμημένον και ένδυμα ουκ έχω, ίνα εισέλθω εν αυτώ· λάμπρυνόν μου την στολήν της ψυχής, Φωτοδότα, και σώσόν με», ψάλλει η Ορθόδοξη Εκκλησία, αναφερόμενη σε κάποιο «λαμπρό ένδυμα» και σε κάποια «στολή της ψυχής».
Πέρα από τον προφανή συμβολισμό, μπορούμε μέσα στον ψαλμό αυτόν να «δούμε» την εσωτερική σημασία του ρούχου, που η ύπαρξη και η ποιότητά του μπορούν να ανοίξουν ή να κλείσουν πόρτες, να βοηθήσουν ή να αναστείλουν την είσοδό μας σε μυστικούς νυμφώνες…
Η «ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ» ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ
Τι σημαίνει ενδύομαι; Φαινομενικά απλή ερώτηση, με απαντήσεις όμως πολλές και σύνθετες, σε πολλά επίπεδα: προσωπικό, πολιτικό, πολιτιστικό, κοινωνικό, αισθητικό, ψυχολογικό, ταξικό…
Όταν στεκόμαστε μπροστά στην ντουλάπα μας και προσπαθούμε να αποφασίσουμε τι ρούχα θα φορέσουμε, ένας χείμαρρος από συνειρμούς, πεποιθήσεις και συνήθειες κατακλύζει το μυαλό μας, που συνήθως δεν συνειδητοποιούμε. Είναι όμως αυτός ο χείμαρρος, που αποφασίζει τελικά τι ρούχα θα φορέσουμε, δηλαδή, ποια εικόνα θα επιλέξουμε να περιφέρουμε στο χώρο που θα βρεθούμε.
Η εικόνα δε αυτή, συνήθως απεικονίζει την «επιφάνεια» του εσωτερικού μας κόσμου, αυτό που θέλει εύκολα και αβίαστα να εκφραστεί, χωρίς να νοιάζεται για τον πυρήνα της ύπαρξής μας.
Πολλές φορές όμως, η επιλογή των ρούχων που θα φορέσουμε σε κάποια περίσταση είναι αυτή που όχι μόνον δεν μας εκφράζει, αλλά αντίθετα, επελέγη για να κρύψει ή να μεταμορφώσει κομμάτια της προσωπικότητάς μας, που για κάποιους λόγους δεν θέλουμε να εκφραστούν και να εκτεθούν.
Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε ότι το ρούχο σχετίζεται με την εικόνα, με ό,τι πιο επιφανειακό, εξωτερικό και φθαρτό έχουμε στην ύπαρξή μας – εν τούτοις, πολλές φορές, διαθέτει αφ’ εαυτό, την ικανότητα να «εσωτερικοποιεί» τις εξωτερικές συμπεριφορές μας και να μας βοηθά να έρθουμε σε επαφή με επίπεδα ύπαρξης, που βρίσκονται βαθύτερα από την προσωπικότητά μας.
ΑΝΑΚΑΛΥΨΕ ΜΕ!
Θυμάστε τον (καταπληκτικό κατ’ εμέ) Βεδουίνο στην ταινία Τσάι στη Σαχάρα; Όλος ήταν τα δύο μάτια του, τα μόνα που εκτίθονταν μέσα από τα ρούχα του, τα μόνα που συγκέντρωναν όλο το συναισθηματικό φορτίο του και τον ψυχικό του κόσμο και τον εξέφραζαν προς τα έξω.
Δυο μάτια, που προκαλούσαν και φώναζαν: έλα και ανακάλυψέ με! Το εξέφραζαν μάλιστα επιτακτικά, έντονα, ειλικρινά και αδιαπραγμάτευτα! Πώς; Η απάντηση είναι προφανής, τόσο προφανής που ίσως δεν τη συνειδητοποιούμε: με τον τρόπο που ήταν ντυμένος, με την ολική κάλυψη δηλαδή του σώματός του μέσα στις συγκεκριμένες κελεμπίες που χρησιμοποιούν οι Βεδουίνοι στην έρημο.
Πρόκειται για παραδοσιακά ρούχα, που προέκυψαν από ειδικές αναγκαιότητες (προφύλαξη από το κάψιμο του ήλιου, από την αφυδάτωση κλπ.), τα οποία όμως παράλληλα διαμόρφωσαν μία στάση απέναντι στους άλλους ανθρώπους, διαμόρφωσαν έναν τρόπο τού «σχετίζεσθαι». Και αυτός ο τρόπος αποτελεί πλέον στοιχείο της ιδιοπροσωπείας τους, του ίδιου του πολιτισμού τους.
Παρόμοια αίσθηση του καλέσματος (της κλήσης, του κάλλους), μου δίνουν οι γυναίκες με παραδοσιακές ελληνικές φορεσιές, από όλα σχεδόν τα μέρη της πατρίδας μας.
Η κάλυψη του σώματος δεν φαίνεται –και δεν είναι– αποτέλεσμα κάποιας ηθικίστικης σεμνοτυφίας, αλλά μιας ιδιαίτερης αισθητικής αναγκαιότητας, που διαμορφώθηκε σε συγκεκριμένες συνθήκες, σε συγκεκριμένο πολιτισμικό φόντο.
Προσέχοντας ιδιαίτερα την κίνηση του σώματος, όπως αυτή διαγράφεται στα συγκεκριμένα ρούχα, καθώς και τις χορευτικές κινήσεις των παραδοσιακών χορών, μπορούμε να αναγνώσουμε στο «πίσω πλάνο» μια ομιλία των σωμάτων και μια ιδιαίτερη συνομιλία μεταξύ τους, η οποία δεν θα ήταν εφικτή μέσα σ’ ένα αλλογενές ντύσιμο.
ΣΥΝΕΚΤΙΚΟΣ ΚΡΙΚΟΣ
Στην ελληνική Θράκη, οι πράκτορες του τουρκικού Προξενείου Κομοτηνής απαγορεύουν δια ροπάλου στους Πομάκους (κυρίως της περιοχής του Έβρου) να φορούν τις παραδοσιακές ενδυμασίες τους, στα πλαίσια της προσπάθειας του βίαιου εκτουρκισμού τους (βλ. ΑΒΑΤΟΝ 109 και Ειδική Έκδοση Μυστική Τουρκία). Η ίδια απόλυτη απαγόρευση ίσχυε και ισχύει σε όλες τις κατακτημένες από τους Τούρκους περιοχές της Μ. Ασίας. 
Πέρα από τις πολιτικές προεκτάσεις αυτής της συμπεριφοράς, που δεν θα μας απασχολήσουν εδώ, μπορούμε να συνάγουμε συμπεράσματα σε πολλά επίπεδα. Το βασικότερο ίσως συμπέρασμα είναι η διατήρηση της ιστορικής συνέχειας των λαών μέσα (και) από τη φορεσιά, καθώς επίσης και η μεγάλη σημασία της συνείδησης της ιστορικής αυτής συνέχειας.
Δεν θα ήταν υπερβολή, αν λέγαμε ότι ο τρόπος ένδυσης των ανθρώπων υποδηλώνει πολλές φορές και το ποσοστό αλλοτρίωσης ή διατήρησης της ταυτότητάς τους. Οπότε, σκεφθείτε το σημερινό τρόπο ντυσίματός μας (αναφέρομαι σε αυτό που επικρατεί συνολικά, και όχι σε επιμέρους ενδυματολογικές επιλογές).
Ο σημερινός λοιπόν δυτικόφερτος τρόπος ντυσίματος βρίσκεται ακριβώς στον αντίποδα του παραδοσιακού μας: έχει εξοβελίσει εντελώς την πρόκληση της ανακάλυψης και στη θέση του εγκατέστησε την έκθεση του κορμιού με διάφορους τρόπους.
Θέλοντας να αξιολογήσω αυτήν την αλλαγή, οφείλω να πω ότι η έκθεση του σώματος δεν είναι ούτε «καλή» ούτε «κακή», από μόνη της. Η έμφαση όμως στην απόλυτα σαρκική διάσταση του σώματος, μοιραία το στερεί από την ίδια τη φυσική μαγεία του, και μακροπρόθεσμα, το αποδυναμώνει, το «στεγνώνει», στερώντας του τις εκφραστικές του ικανότητες.
Στο σημείο αυτό, θεωρώ αναγκαία μια διευκρίνιση: τα εκτεθειμένα μέσα από τα ρούχα τμήματα του σώματος δεν ταυτίζονται –ούτε καν σχετίζονται– με το γυμνό σώμα, το οποίο δεν εκτίθεται αλλά αποκαλύπτει…
Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΡΟΥΧΩΝ
«Τα ρούχα είναι τα μαγικά εργαλεία μας», είπε σε μια συζήτησή μας η συνεργάτιδα του ΑΒΑΤΟΝ, Δήμητρα Νικολαΐδου. Και η ευστοχία της παρατήρησής της δεν φαίνεται μόνον αν σκεφθούμε τα τελετουργικά ρούχα διάφορων μυητικών ομάδων ή των αρχαίων προγόνων της σημερινής ανθρωπότητας κατά τη διάρκεια των διάφορων Μυστηρίων που τελούσαν.
Η μαγική ιδιότητα των ρούχων μπορεί να γίνει αντιληπτή και σήμερα, από τον καθένα μας, σε καθημερινή βάση: τα ρούχα μάς μεταμορφώνουν, άλλοτε σε σοβαρούς επαγγελματίες, άλλοτε σε παιδιά που τρέχουν και παίζουν, άλλοτε σε καλλιτεχνικές φύσεις ή σε διανοούμενους κλπ. – ανάλογα με το χώρο που βρισκόμαστε και με το ρόλο που καλούμαστε ή αποφασίζουμε να παίξουμε κάθε φορά.
Το ταγιέρ και τα ψηλά τακούνια στο γραφείο εκφράζουν ένα αυστηρό μέρος της προσωπικότητάς μας, ενώ τα άνετα ρούχα και τα αθλητικά παπούτσια σε μια εκδρομή στο βουνό εκφράζουν την πιο ελεύθερη και παιδική πλευρά της ίδιας προσωπικότητας.
Η Πυθία, μια ηλικιωμένη συνήθως και χαρισματική γυναίκα, φορούσε τα τελετουργικά ρούχα όταν καθόταν στον τρίποδά της, εισέπνεε τους καπνούς και έδινε χρησμούς – η ηλικιωμένη γυναίκα μεταμορφωνόταν σε αληθινή ιέρεια-μάντισσα.
Οι Τέκτονες έχουν διαφορετικές ενδυματολογικές επιλογές σε κάθε βαθμό μύησής τους, που ανταποκρίνονται στον εκάστοτε ρόλο και σκοπό τους.
Στα βακχικά μυστήρια, ο τρόπος ένδυσης και οι μάσκες που χρησιμοποιούνταν έπαιζαν καταλυτικό ρόλο στην «κατάληψη» του μυημένου από το πνεύμα του Βάκχου.
Οι Ορθόδοξοι ιερείς έχουν συγκεκριμένο ενδυματολογικό τυπικό όταν τελούν τη Θεία Λειτουργία, ενώ όταν εξομολογούν, φορούν το πετραχήλι, που τους «καθιστά» εκπροσώπους του Θεού επί της γης, για όσην ώρα το φορούν.
Οι μοναχοί και οι μοναχές όλων των πίστεων και δογμάτων εισχωρούν στην μοναστική αδελφότητα αποδεχόμενοι, μεταξύ άλλων, και τα ενδυματολογικά χαρακτηριστικά της αδελφότητας.
Οι ηθοποιοί ντύνονται πάντα ανάλογα με το ρόλο τους, για να μπορέσουν να εισέλθουν σε αυτόν βαθύτερα και φυσικότερα.
Οι σύγχρονοι μάγοι και μάγισσες διαθέτουν πάντα τα απαραίτητα ενδυματολογικά «αξεσουάρ» για να πραγματοποιούν τις μαγικές τελετές τους – τα ρούχα είναι, θα λέγαμε, αναπόσπαστο μέρος του ίδιου του τελετουργικού.
ΝΤΥΜΕΝΟΙ Ή ΓΥΜΝΟΙ;
Τελικά, τα ρούχα έχουν τόσο βαθιά εσωτερική σημασία, ώστε να μπορούν να θεωρηθούν απαραίτητο μέσο αυτογνωσίας και εσωτερικής ανύψωσης; Κατά την προσωπική μου άποψη, η απάντηση είναι όχι.
Τα ρούχα, ανεξάρτητα από το αν εμείς τα δυναμοποιούμε με εσωτερικά «νοήματα», δεν παύουν να αποτελούν εξωτερικά στοιχεία τού είναι μας. Ακόμα και τα λεγόμενα «ρούχα της ψυχής» δεν είναι τίποτε άλλο από φτιασίδια, από στολίδια της ψυχής, που τη διαφοροποιούν εξωτερικά από άλλες ψυχές, αφήνοντας όμως τον πυρήνα της ανέγγιχτο.
Θεωρώ ότι τα ρούχα δεν μπορούν να αποκτήσουν εσωτερική, «πυρηνική» σχέση με το σώμα μας, επειδή ακριβώς το σώμα, ως ναός της ψυχής και υπάρχοντας σε «διαπλεκόμενη» σχέση μαζί της, υπερβαίνει κατά πολλά επίπεδα το ρόλο του ρούχου.
Είναι λοιπόν άχρηστα τα τελετουργικά ρούχα; Όχι βέβαια, εφόσον βοηθούν τον φορέα τους να εισέλθει στην υπερβατική πραγματικότητα του Μυστηρίου. Όταν όμως μυηθεί πραγματικά στο Μυστήριο και το αφομοιώσει στην ύπαρξή του, ναι, του είναι άχρηστα, διότι δεν έχει ανάγκη πλέον από κανένα εξωγενές μέσο για να περιπλανηθεί στις ιερές διαστάσεις.
Χρειαζόμαστε τα μεταφορικά μέσα για να ταξιδεύουμε, επειδή δεν έχουμε άλλες δυνατότητες. Αν όμως είχαμε φτερά, δεν θα χρειαζόμασταν κανένα μέσο μεταφοράς. Έτσι, και ο μυημένος που απέκτησε φτερά, δεν χρειάζεται τα τελετουργικά ρούχα για να τον ταξιδέψουν.
Άλλωστε, αν λάβουμε υπόψη μας ότι κάθε προσπάθεια ειλικρινούς εσωτερικής εργασίας και μύησης στοχεύει πρώτιστα στην αποκατάσταση της προ-πτωτικής, της παραδείσιας κατάστασής μας, καταλαβαίνουμε πολύ πιο εύκολα, το γιατί τα ρούχα είναι στην ουσία άχρηστα – εφόσον στην πρώτη εκείνη κατάσταση της ύπαρξης ήμασταν «φυσικώς» γυμνοί.
Από όσο γνωρίζω, σχεδόν όλες οι παραδόσεις του κόσμου υποστηρίζουν την πρωταρχική γυμνότητα της ύπαρξης ως μοναδικό Αληθινό τρόπο ύπαρξης. Όμως στην Ορθόδοξη παράδοση, μοιάζει να συνοψίζονται όλες οι παραδοσιακές δοξασίες γι’ αυτό το θέμα. Γι’ αυτόν το λόγο, θεωρώ ότι αξίζει μια ιδιαίτερη αναφορά…   
ΟΙ ΔΕΡΜΑΤΙΝΟΙ ΧΙΤΩΝΕΣ ΤΗΣ ΑΠΩΛΕΙΑΣ
«… Ενέδυσεν αυτούς … χιτώνας δερματίνους» (Γένεσις, 3,21).  Οφείλω εδώ να τονίσω, ότι οι δερμάτινοι αυτοί χιτώνες προστέθηκαν από τον Θεό στον άνθρωπο μετά την πτώση του, που προκάλεσε τη ρήξη της αρμονικής τους σχέσης και την απώλεια της πηγής της ζωής από τους ανθρώπους.
Χάνοντας λοιπόν ο άνθρωπος την πηγή της όντως ζωής, αυτό που κατέχει είναι ο θάνατος. Ο Θεός όμως του έδωσε τους δερμάτινους χιτώνες, για να μπορέσει να επιβιώσει, αφού μετά την πτώση του, έπαψε πια όντως να ζει. Η αληθινή ζωή, μέσα από το αδιαμφισβήτητο γεγονός του θανάτου, μετετράπη σε επιβίωση.   
Άρα, οι δερμάτινοι χιτώνες δεν αποτελούν φυσικό συστατικό των ανθρώπων. Στο χωροχρόνο που «ετοίμασε» ο Θεός γι’ αυτόν –σ’ αυτό που ονομάζουμε Παράδεισο– οι άνθρωποι δεν είχαν καμία ένδυση. Αυτό που ήταν τότε φυσικό σήμερα θεωρείται παρά φύσιν, και το αντίστροφο.
Όταν λοιπόν μιλάμε σήμερα για «φυσικό» και «μη φυσικό», καλό είναι να έχουμε στο νου μας αυτήν τη διήγηση, με διευρυμένους τους πνευματικούς μας ορίζοντες, ώστε να μπορούμε να αμφισβητούμε τις κατεστημένες από αιώνες απόψεις περί δεινού, αγαθού και αυτονόητου.
Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο που πρέπει να τονιστεί –το σημαντικότερο ίσως– είναι το ότι, σύμφωνα με τους Πατέρες της Ορθοδοξίας (Μεθόδιος Ολύμπου, Γρηγόριος Νύσσης κ.α.), οι δερμάτινοι χιτώνες ΔΕΝ είναι το δέρμα του ανθρώπου, ούτε γενικά το σώμα του (σε αντίθεση με τους Ρωμαιοκαθολικούς και τους Προτεστάντες, που τους διακρίνει μια ηθικίστικη απαξίωση του σώματος).
Τι είναι λοιπόν αυτοί οι δερμάτινοι χιτώνες, το πρώτο δηλαδή «ένδυμα» του ανθρώπου, σύμφωνα με τη βιβλική διήγηση; Σύμφωνα με τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο και τον Γρηγόριο Νύσσης, αυτό που κατ’ αρχήν χαρακτηρίζει το πρώτο ανθρώπινο ένδυμα είναι η νεκρότητα, ο «κατεψυγμένος βίος». Πιο βαθιά, είναι αυτό που ονομάζουμε «βιολογική ζωή», με τις σωματικές και ψυχικές λειτουργίες της, που μετά από την πτώση, από λογικές και ελεύθερες, εξέπεσαν σε άλογα ένστικτα.
Όταν λοιπόν το πρώτο ρούχο του ανθρώπου είναι άρρηκτα δεμένο με την ύψιστη απώλεια (της Ζωής), όλα τα υπόλοιπα ρούχα που χρησιμοποιεί κατά τη μακραίωνη ιστορία του, εμπεριέχουν αναπόφευκτα αυτήν την αρχέγονη μνήμη, και φέρουν μέσα τους το σπέρμα αυτής της τραγικότητας.
Μέσα σ’ αυτό το θεολογικό πλαίσιο, το κάθε ρούχο του ανθρώπου (υλικό και ψυχικό) δεν αποτελεί παρά μέσο διαχείρισης της φθαρτότητάς του. Και κάπως έτσι ξεκινά και συνεχίζεται «εις τους αιώνας των αιώνων» το νιτσεϊκό παιχνίδι με τις μάσκες, με τις μεταμφιέσεις, που ενώ προσπαθεί να ανακαλύψει και να διεισδύσει στην ουσία του ανθρώπου, αυτό που καταφέρνει είναι συνεχώς να την καλύπτει με όλο και περισσότερες στρώσεις ψεύδους.
ΤΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕ – ΔΕΝ ΜΑΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ
…Και τώρα, τι; Απαξιώνουμε το ρούχο σε κάθε του λειτουργία; Το εξορίζουμε, από κάθε προσπάθεια αληθινής ενδοσκόπησης; Και βέβαια, όχι! Το εντάσσουμε όμως στα ποιοτικά μεγέθη που ανήκει, στα κοσμικά και εξωτερικά στοιχεία του κάθε πολιτισμού και κάθε παράδοσης, που χρησιμοποιεί το ρούχο απλώς ως σημαίνον, το οποίο παραπέμπει σε ένα βαθύτερο και ουσιαστικότερο σημαινόμενο.
Ο στόχος μας ας είναι αυτό το σημαινόμενο, με μια πρώτη πυξίδα ή οδοδείκτη το ρούχο, που βρίσκεται στην αρχή του νήματος. 
Το κείμενο "Η Άγνωστη Ψυχολογία του Ρούχου και το Γυμνό Σώμα" πρωτοδημοσιεύτηκε στο ΑΒΑΤΟΝ Νο 110 .

 http://www.archetypo.com.gr/

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου